του Φίλιππου Αϊβάζη
Η γεωγραφική περιοχή στην οποία αναπτύχθηκε ο Ισλαμισμός ήταν ανέκαθεν ανοιχτή σε επιρροές από πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς. Έτσι, παρά τις απαγορεύσεις και το κυνηγητό, υπήρξαν κατά καιρούς κινήματα που ξέφευγαν από το δόγμα και επιχειρούσαν να προσεγγίσουν με ένα διαφορετικό τρόπο τον Αλλάχ.
Ένα από αυτά είναι και ο (άγνωστος σήμερα) Χουρουφισμός, ο οποίος εμφανίστηκε στην Περσία, την Ανατολία και το Αζερμπαϊτζάν στα τέλη του 14ου αιώνα. Το κύριο χαρακτηριστικό που το διαφοροποιεί από άλλα ισλαμικά ρεύματα ήταν το ότι ερμήνευε το συμβολισμό των γραμμάτων του αραβικού και περσικού αλφαβήτου, με σκοπό την ανακάλυψη του Θεού στην ιερή γραφή του Κορανίου.
Μια πρακτική που θυμίζει την ιουδαϊκή Καμπαλά όπου μπορεί κανείς να μετατρέψει λέξεις ή φράσεις σε αριθμούς και να τις αντιστοιχίσει σε άλλες λέξεις ή έννοιες με την ίδια αξία. Σαν αποτέλεσμα το όλο κείμενο μπορεί να διαβαστεί σε πολλά επίπεδα.
Αντίστοιχα και στο Χουρουφισμό έχουμε μια τέτοια χρήση του μυστικιστικού συμβολισμού των γραμμάτων. Μέσα από τη χρήση αυτή οδηγείται ο ασκούμενος απευθείας στο πρόσωπο του Θεού.
Ο άνθρωπος που δημιούργησε το Χουρουφισμό ονομαζόταν Φαζλαλά Ασταραμπαντί γνωστός επίσης ως Αλ-Χουρουφί και ως Ναΐμι. Γεννήθηκε το 1339 στο Ασταραμπάντ του Ιράν σε μια οικογένεια δικαστών. Ο πατέρας του πέθανε όταν ήταν ακόμη παιδί, κληροδοτώντας του το δικαστικό αξίωμα. Ο νεαρός Φαζλαλά κάθε μέρα πήγαινε στο δικαστήριο καβάλα πάνω στο άλογό του και παρέμενε εκεί σαν μια συμβολική εικόνα εξουσίας. Οι βοηθοί του θα φρόντιζαν για την απόδοση της δικαιοσύνης.
Παρά το μονότονο επάγγελμά του, ωστόσο, ο Φαζλαλά προοριζόταν στην ουσία για μια εντελώς διαφορετική κατεύθυνση. Αυτό φάνηκε όταν είχε την πρώτη του θρησκευτική εμπειρία στα 18 του χρόνια, ακούγοντας έναν περιπλανώμενο δερβίση να απαγγέλλει στίχους του Τζαλαλεντίν Ρουμί: «Γιατί σε φοβίζει ο θάνατος ενώ μέσα σου έχεις την ουσία της αιωνιότητας; Πώς να χωρέσεις στον τάφο όταν έχεις το Φως του Θεού;»
Ο Φαζλαλά έπεσε σε έκσταση ακούγοντας τα λόγια κι όταν ρώτησε τον θρησκευτικό του δάσκαλο για τη σημασία τους, εκείνος του αποκρίθηκε ότι για να καταλάβει θα έπρεπε να αφιερωθεί στη θρησκευτική αναζήτηση ώστε να φτάσει κάποτε σε μια βιωματική και όχι διανοητική κατανόησή τους.
Ένας χρόνος πέρασε που κατά τη διάρκειά του ήταν δικαστής το πρωί και το βράδυ προσευχόταν μόνος στο νεκροταφείο, ώσπου καθώς δεν τον γέμιζε πια αυτή η ζωή, εγκατέλειψε τη θέση του, την οικογένεια και τα υπάρχοντά του για να ζήσει ως αναζητητής της αλήθειας.
Ο Φαζλαλά δέχτηκε πολλές σουφικές επιρροές στη διαμόρφωση των ιδεών του ιδιαίτερα από τον Τζαλαλεντίν Ρουμί, αλλά και από τον μάρτυρα Mansur-al-Hallaj, ο οποίος επίσης παρέκκλινε από τον ορθόδοξο ισλαμισμό και πλήρωσε το τίμημα γι’ αυτό.
Τις ιδέες που γεννήθηκαν από την επιρροή τους και από τις δικές του εμπειρίες, τις κατέγραψε σε διάφορα έργα από τα οποία το σημαντικότερο είναι το Javidan Namah, το «Αιώνιο Βιβλίο», με το οποίο όπως θα δούμε παρακάτω, η διδασκαλία του Χουρουφισμού παίρνει σάρκα και οστά.
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Το τα’βίλ, δηλαδή η εσωτερική ερμηνεία, είναι ένας όρος που εμφανίζεται στον Ισμαηλιτισμό και αναφέρεται στην ανακάλυψη του μπατίν, του εσωτερικού νοήματος του Ισλάμ πίσω από το ζαχίρ, την εξωτερική διδασκαλία. Αυτό είναι το έργο του Ιμάμη, τον οποίο στέλνει σε κάθε γενιά ο Αλλάχ για να καθοδηγήσει τους πιστούς.
Το τα’βίλ μεταδίδεται μέσω μύησης, κατά την οποία συντελείται η ανύψωση του πνευματικού επιπέδου του μυούμενου μέχρι να συνειδητοποιήσει την εσωτερική ερμηνεία. Αυτή η ιδέα για τον Κρυμμένο Ιμάμη θυμίζει τους «Μυστικούς Αρχηγούς», την Αόρατη Εκκλησία του Ιερού Γκράαλ και άλλες παρεμφερείς έννοιες που υπάρχουν στη δυτική μυστηριακή παράδοση.
Ο Χουρουφισμός εμπεριέχει αυτήν ακριβώς τη διάκριση μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής διδασκαλίας. Ο ασκούμενος πρέπει να προχωρήσει πέρα από το δόγμα και να χρησιμοποιήσει το λόγο του Θεού με ένα καινούργιο τρόπο, τον οποίο διδάσκουν τα κείμενα του Φαζλαλά Ασταραμπαντί.
Για τον Φαζλαλά, η αποκωδικοποίηση του Κορανίου ώστε να αποκαλύψει τη μυστική του διδασκαλία συντελείται με ένα καμπαλιστικό σύστημα το οποίο περιγράφει στο βιβλίο του Javidan Namah, το Αιώνιο Βιβλίο. Αυτό το σύστημα εξελίχθηκε περαιτέρω στα μεταγενέστερα χουρουφικά έργα Hidayat Namah και Mahram–nama.
Ο Θεός, για το Χουρουφισμό, αποκαλύπτεται μέσα στα γράμματα που δημιουργούν τις λέξεις. Τα 28 γράμματα του αραβικού αλφαβήτου και τα 32 του περσικού, αποτελούν εκδήλωση του ίδιου του Θεού, και εκφράζουν όλες τις δυνατές πιθανότητες της δημιουργίας του κόσμου μας. Μάλιστα η ίδια η λέξη χουρούφ σημαίνει γράμμα.
Ιδιαίτερα σημαντική θέση στο Χουρουφισμό κατέχει ο αριθμός 7 που αντιστοιχεί σε μέρη του προσώπου, στους 7 στίχους της πρώτης σούτρα του Κορανίου και στις ομολογίες της πίστης. Η αντιστοιχία του 7 με συγκεκριμένα μέρη του προσώπου δεν γίνεται τυχαία: για το Χουρουφισμό, τα πρόσωπα των ανθρώπων είναι κι αυτά ένα αλφάβητο, που όποιος το μαθαίνει μπορεί να διαβάσει το χαρακτήρα και το πεπρωμένο τους. Επιπλέον μέσα από τον Άνθρωπο, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως «η καλύτερη των μορφών», γίνεται στον πιστό ορατή η εικόνα του Θεού.
Ο Χουρουφισμός, όπως βλέπουμε, έχει πολλά κοινά με τους Ισμαηλίτες καθώς εστιάζει στην εσωτερική ερμηνεία του δόγματος, αλλά η κύρια διαφορά του είναι ότι αντί να στρέφεται στον Κρυμμένο Ιμάμη για την ανακάλυψη του μπατίν, αναζητά τη μυστικιστική σημασία των γραμμάτων ως το μέσο για την αλήθεια.
Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη μελέτη της ανθρώπινης φυσιογνωμίας σαν εικόνα του Θεού, είναι σαν μια διακριτική υπόδειξη ότι ο Ιμάμης είναι παρών σε κάθε πρόσωπο που συναντά κανείς. Αυτή η πρωτότυπη μεθοδολογία του Χουρουφισμού, του προσφέρει μια ζωντάνια που λείπει από το ορθόδοξο Ισλάμ με την εμμονή του στην τήρηση των κανόνων.
Αυτή η αντίθεση με το δόγμα και τις καθιερωμένες μεθόδους προσέγγισης του ιερού είναι άλλη μια ομοιότητα του χουρουφισμού με την Καμπαλά: αντίστοιχα και στον Ιουδαϊσμό, η Καμπαλά έγινε το μέσο για να αποκαλυφθούν νέα νοήματα στην ερμηνεία των Γραφών, πέρα από τα στεγανά του δόγματος, και έδωσε ώθηση για την ανάπτυξη ενός ιδιαίτερα ενδιαφέροντος μυστικισμού.
Βλέποντας αυτές τις ομοιότητες μπορεί να διακρίνει ο μελετητής το δίχτυ που ενώνει τις μεγάλες παραδόσεις και θρησκείες της Μέσης Ανατολής: τους κοινούς δρόμους που φέρνουν ασκητές από διαφορετικούς δρόμους στο μονοπάτι της αναζήτησης της αλήθειας.
