Ο Πήτερ Μπρουκ στο Πεδίο της Μάχης

του Στέφανου Ελμάζη

Σε λίγες μέρες θα έχουμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε κι εμείς στην Ελλάδα το τελευταίο θεατρικό έργο του Πήτερ Μπρουκ, Battlefield, που θα παρουσιαστεί για 4 μέρες, 17-20 Οκτωβρίου 2016, στο Θέατρον-Ελληνικός Κόσμος, Πειραιώς 254, Ταύρος 177 78, Αθήνα.
Με αφορμή τη σπουδαία αυτή παράσταση, δημοσιεύουμε το σχετικό άρθρο του Στέφανου Ελμάζη για το Battlefield, που πρωτοεμφανίστηκε στο ΑΒΑΤΟΝ, τεύχος 142, τον Ιανουάριο του 2016.

Τη δεκαετία του ’70 ήταν η φρίκη του πολέμου στο Βιετνάμ που αρχικά οδήγησε τον Πήτερ Μπρουκ στη Μαχαμπαράτα, το μεγάλο ινδικό έπος. Το αποτέλεσμα ήταν ένα θεατρικό έργο-ορόσημο, διάρκειας εννιά ωρών, που έγινε και ταινία, και είδαν χιλιάδες άνθρωποι σε όλο τον κόσμο.
Σήμερα είναι η φρίκη του πολέμου στη Συρία και στην ευρύτερη περιοχή που έδωσε το έναυσμα στον μεγαλύτερο σκηνοθέτη του καιρού μας, στα 90 του χρόνια, να καταδυθεί για δεύτερη φορά στη Μαχαμπαράτα, απ’ όπου και αναδύθηκε το τελευταίο του θεατρικό έργο με τον χαρακτηριστικό τίτλο, Battlefield (Πεδίο Μάχης), το οποίο ξεκίνησε να παρουσιάζεται στο Παρίσι και από κει σε διεθνή περιοδεία, σε μεγάλες πόλεις του κόσμου.
Γιατί όμως η Μαχαμπαράτα; Τι σχέση μπορεί να έχει ένα έπος που γράφτηκε πριν χιλιάδες χρόνια, με τις σφαγές σήμερα στη Μέση Ανατολή;
Την απάντηση την δίνει ο ίδιος ο Μπρουκ: «Υπάρχουν χιλιάδες διαφορετικά πράγματα στη Μαχαμπαράτα, που έχουν άμεση σχέση με τον κόσμο μας σήμερα. Κάθε μέρα ακούμε για όλο και περισσότερο πόνο και φρίκη στους παράλογους πολέμους που είναι σε εξέλιξη στον κόσμο, για τα εκατομμύρια νεκρών και προσφύγων. Η Μαχαμπαράτα μιλάει για περισσότερους από ένα δισεκατομμύριο νεκρούς στο τέλος ενός φοβερού πολέμου… Και τότε, τίθεται στο νικητή πρίγκιπα το καίριο ερώτημα: ”Τι είναι νίκη;” Για να απαντήσει το εκπληκτικό: ”Ήττα”. Έτσι, εμείς νιώσαμε την ανάγκη και επιλέξαμε να διερευνήσουμε όχι τη μάχη καθαυτή, αλλά τις στιγμές μετά τη νίκη».
Το έργο θέτει επίσης κάποια σημαντικά ερωτήματα: Μπορεί ένας πόλεμος να σταματήσει μια σύγκρουση; Πόσο πραγματικά αναγκαίος είναι; Έχουν οι ηγέτες επιλογή ανάμεσα στην ειρήνη και στον πόλεμο; Τι στ’ αλήθεια είναι ζωή και τι θάνατος;
Αλλά υπάρχει και ένας άλλος λόγος που έκανε τον Μπρουκ να επιλέξει τη Μαχαμπαράτα: αναφέρεται επί μακρόν στις ποιότητες που πρέπει να έχει ένας ηγέτης, πόσο έμπειρος, σοφός και πολυμαθής πρέπει να είναι.
«Κοιτάξτε γύρω σας σήμερα», λέει ο ίδιος. «Πόσοι ηγέτες υπάρχουν καλά εκπαιδευμένοι, με γνώσεις και προσόντα τέτοια ώστε να είναι ικανοί να κυβερνήσουν; Και αν υπάρχουν κάποιοι, δεν διαρκούν πολύ…»
Το έργο τώρα, εστιάζει σε ένα κεφάλαιο του έπους, όταν μια μεγάλη μάχη έχει τελειώσει και νικητές και ηττημένοι προσπαθούν να συλλάβουν το μέγεθος της καταστροφής και της δικής τους ευθύνης που οδήγησε σε αυτήν. Στην πραγματικότητα πρόκειται για την ίδια ιστορία που επαναλαμβάνεται καθημερινά αιώνες τώρα στον πλανήτη μας. Ας πούμε όμως κάποια πράγματα από την αρχή… Η Μαχαμπαράτα είναι ένα από τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν ποτέ. Η ονομασία είναι σύνθεση δυο σανσκριτικών λέξεων, Μάχα (μεγάλος) και Μπαράτα (ονομασία μιας φυλής), δηλαδή οι Μεγάλοι Μπαράτα ή η Μεγάλη Δυναστεία των Μπαράτα.

Στην ουσία δεν είναι απλά ένα βιβλίο, αλλά ένας τεράστιος καμβάς (σε μέγεθος επτά φορές μεγαλύτερο από την Οδύσσεια και την Ιλιάδα μαζί) στον οποίο αποτυπώνονται όλες οι όψεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Στις σελίδες του βρίσκουμε όλα τα ερωτήματα που αφορούν στη ζωή μας, κατά έναν τρόπο που είναι ταυτόχρονα σύγχρονος και άμεσος. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, η Μαχαμπαράτα μας δείχνει, πάντοτε με έναν τρόπο απροσδόκητο, πώς να ανοίξουμε τα μάτια μας σε αυτό που η πραγματικότητα απαιτεί.Ως προς το περιεχόμενο, το βιβλίο εξιστορεί τον μεγάλο εξοντωτικό πόλεμο ανάμεσα στα μέλη της δυναστείας των Μπαράτα, μιας αρχαίας φυλής στη Βόρεια Ινδία, που την διαλύει.Από τη μια πλευρά είναι οι Κουράβα, οι εκατό γιοί του τυφλού βασιλιά Ντριταράστρα, και από την άλλη τα πέντε εκθρονισμένα ξαδέλφια τους, οι Παντάβα – όλοι τους απόγονοι του Ινδού ήρωα Μπαράτα.Ο πόλεμος για την εξουσία διαρκεί πολλά χρόνια, ώσπου δίνεται η αποφασιστική μάχη στον ιερό τόπο Κουρουξέτρα, που κρατάει 18 μέρες και στον οποίο τελικά νικούν οι Παντάβα.Όλοι οι Κουράβα σκοτώνονται ενώ εκατομμύρια είναι οι νεκροί και από τις δυο πλευρές που κείτονται στο πεδίο της μάχης. Και τώρα, ο μεγαλύτερος των Παντάβα, ο Γιουντίστιρα, πρόκειται να στεφθεί βασιλιάς. Όμως η νίκη έχει την πικρή γεύση της ήττας…
Τόσο ο Γιουντίστιρα, όσο και ο παλιός βασιλιάς Ντριταράστρα, νιώθουν βαθιά οδύνη και τύψεις για το μεγάλο κακό και αναλογίζονται τις πράξεις τους που οδήγησαν ως εδώ, σε μια προσπάθεια να συνειδητοποιήσουν τις δικές τους ευθύνες για την καταστροφή.
Πώς, κουβαλώντας μέσα τους στο εξής το βάρος της φοβερής σφαγής, έχοντας χάσει τους γιους τους, τις οικογένειές τους, τους φίλους τους, θα μπορέσουν ο νέος βασιλιάς και ο παλιός να βρουν την εσωτερική γαλήνη;
Όπως σημειώνει ο Μπρουκ, «ο πλούτος της γλώσσας αυτού του διαχρονικού έπους και οι εκπληκτικές ιστορίες που αφηγείται, μας επιτρέπουν να παρουσιάσουμε επί σκηνής αυτή την κατάσταση, η οποία, αν και ανήκει στο παρελθόν, αντανακλά συγχρόνως τις σκληρές συγκρούσεις του σήμερα», φέρνοντάς μας αντιμέτωπους με το καίριο ερώτημα:
Πώς εμείς θα μπορέσουμε να βρούμε την εσωτερική ηρεμία και γαλήνη σε έναν κόσμο που σπαράσσεται από όλων των ειδών τις συγκρούσεις;