Χριστίνα Λάσκη
«Θα είναι το παιδί του φωτός»: ψιθύρισε η μητέρα του Νίκολα Τέσλα, τα μεσάνυχτα ενός Ιουλίου του 1856, όταν τον έφερε στον κόσμο, ανάμεσα στους κεραυνούς μιας καλοκαιρινής καταιγίδας.Τα λόγια της έμελλε να εκπληρωθούν μέσα από τους εκατοντάδες σπινθήρες φωτός που εκείνος έφερε, με τη μορφή εφευρέσεων κάθε είδους, μέσα στα σπίτια μας, στην εργασία μας, στην τεχνολογική καθημερινότητα του σημερινού κόσμου.
Ο Τέσλα υπήρξε μια συναρπαστική φυσιογνωμία στην ιστορία της επιστήμης.Τον βλέπουμε στις φωτογραφίες, με το κομψό κοστούμι του, να χαμογελά με νόημα κρατώντας έναν αναμμένο λαμπτήρα στο χέρι, ή να διαβάζει νηφάλια στο εργαστήριο του, ενώ γύρω του μαίνονται εκφορτίσεις εκατομμυρίων βολτ.
Απορούμε για την αδάμαστη ικανότητά του για εργασία, που υπερέβαινε τις δεκαοχτώ ώρες καθημερινά, αλλά και την –αστόχαστη ή βαθυστόχαστη;– αδιαφορία με την οποία αντιμετώπιζε το οικονομικό όφελος από την εκμετάλλευση των πάνω από 700 ευρεσιτεχνιών του.
Μελετάμε με δέος τις εφευρέσεις του: αυτές που βρήκαν εφαρμογή και καθορίζουν πλέον την καθημερινότητά μας και οι εκείνες, που παραμένουν ένα άλυτο μυστήριο και μπορούν κάλλιστα να προσφέρουν υλικό για ιστορίες επιστημονικής φαντασίας. Αλλά περισσότερο υλικό για σκέψη πάνω στη φύση της ανθρώπινης απληστίας προσφέρουν οι ανακαλύψεις του που καλύφθηκαν από τα μαύρα σεντόνια των οικονομικών και επιχειρηματικών συμφερόντων.
Ο Τέσλα είχε πάντα εμπιστοσύνη στο μέλλον – αυτό που τώρα τον αναδεικνύει συστηματικά ως έναν προφήτη του 21ου αιώνα, ως τον άνθρωπο που δάμασε τον κεραυνό στην υπηρεσία της ανθρωπότητας.
Κάτι λιγότερο γνωστό είναι πώς ο Τέσλα, πέρα από τις τεχνικές του δεξιότητες, ήταν και ένας μάστορας του λόγου: η ρητορική του δεινότητα μαγνήτιζε στις επιστημονικές του ανακοινώσεις αλλά και στα πολυάριθμα άρθρα του, που δημοσιεύονταν στον περιοδικό τύπο της εποχής. Τα γραπτά αυτά φανερώνουν, πέρα από τον εφευρέτη, έναν άνθρωπο με ιδιαίτερη ευαισθησία και βαθιά σκέψη.
Αυτήν την πλευρά του Νίκολα Τέσλα προσφέρει το νέο βιβλίο των εκδόσεων Αρχέτυπο: Τέσλα: Τα Δώρα του Κεραυνού, μέσα από αυθεντικά άρθρα του εφευρέτη. Στις σκέψεις του για την ελεύθερη ενέργεια, την αρχαία σοφία, τον πόλεμο, την γυναίκα, το σύμπαν, βλέπουμε να προβάλλει η φυσιογνωμία ενός επιστήμονα-φιλοσόφου, ενός “homo universalis”. Ενός ανθρώπου του μέλλοντος.
Σαν πρώτη γεύση, παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα από τα άρθρα που περιέχονται στο βιβλίο.
Ο ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
«Όποιος επιθυμεί να εκτιμήσει πραγματικά το μεγαλείο της εποχής μας θα πρέπει να μελετήσει την ιστορία της εξέλιξης του ηλεκτρισμού. Εκεί θα βρει μια ιστορία πιο υπέροχη από οποιοδήποτε παραμύθι υπάρχει στις Χίλιες και Μία Νύχτες. Αρχίζει πολύ πριν από τη χριστιανική εποχή, όταν ο Θαλής, ο Θεόφραστος και ο Πλίνιος μας μίλησαν για τις μαγικές ιδιότητες του ήλεκτρου, της πολύτιμης ουσίας που ονομάζουμε κεχριμπάρι. Αυτό προήλθε από τα αγνά δάκρυα των Ηλιάδων, των αδελφών του Φαέθοντα, του άτυχου νέου που επιχείρησε να οδηγήσει το φλεγόμενο άρμα του Φοίβου και σχεδόν κατέκαψε τη Γη. Ήταν όμως φυσικό για τη ζωηρή φαντασία των Ελλήνων να αποδίδουν τα μυστηριώδη φαινόμενα σε μια υπερφυσική αιτία και έτσι να χαρίσουν στο κεχριμπάρι ζωή και ψυχή.
»Οι προληπτικές πεποιθήσεις των αρχαίων, αν υπήρχαν τελικά, δεν μπορούν λοιπόν να θεωρηθούν ως αξιόπιστη απόδειξη της άγνοιάς τους – μπορούμε όμως να υποθέσουμε πόσα ακριβώς γνώριζαν για την ηλεκτρική ενέργεια. Ένα παράξενο γεγονός είναι ότι χρησιμοποιούσαν το ηλεκτροφόρο σαλάχι για ηλεκτροθεραπεία. Κάποια παλιά νομίσματα απεικονίζουν δίδυμα αστέρια ή σπινθήρες, όπως αυτοί που μπορούν να παραχθούν από μια γαλβανική μπαταρία».
ΠΟΛΕΜΟΣ & ΕΙΡΗΝΗ
«Ο πόλεμος δεν μπορεί να αποφευχθεί μέχρι να αφαιρεθεί η φυσική αιτία για την επανάληψή του και αυτό, σε τελευταία ανάλυση, είναι η μεγάλη έκταση του πλανήτη στον οποίο ζούμε. Μόνο η εξουδετέρωση της απόστασης από κάθε άποψη, μέσα από τη μεταβίβαση πληροφοριών, τη μεταφορά επιβατών και προμηθειών και τη μετάδοση ενέργειας, θα προσφέρει κάποια μέρα τις απαραίτητες συνθήκες για να εδραιωθούν φιλικές σχέσεις ανάμεσα στους λαούς.
»Αυτό που χρειαζόμαστε τώρα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο είναι στενότερη επαφή και μεγαλύτερη κατανόηση ανάμεσα στα άτομα και στις κοινότητες όλου του πλανήτη μας, με στόχο την εξαφάνιση αυτής της φανατικής αφοσίωσης σε ιδέες εθνικού εγωισμού και περηφάνιας, που πάντα καραδοκούν να βυθίσουν τον κόσμο στη σύγκρουση και στη βαρβαρότητα. Κανένας συνασπισμός ή κοινοβουλευτική πράξη δεν θα αποτρέψει μια τέτοια συμφορά. Αυτά είναι μόνο νέα τεχνάσματα για να θέσουν τους αδύναμους στο έλεος των ισχυρών. […]
»Η καλύτερη αντίσταση σε αυτή την τάση για διαμάχη είναι η διάλυση της άγνοιας για τις πράξεις των άλλων, μέσα από μια συστηματική εξάπλωση των γενικών γνώσεων. Γι’ αυτό το σκοπό, είναι πιο σημαντικό να ενισχύσουμε την ανταλλαγή της σκέψης μέσα από την τεχνολογική πρόοδο της επικοινωνίας».
Η ΖΩΗ ΕΚΤΟΣ
«Σε αυτή την εποχή της λογικής, δεν προκαλεί έκπληξη να υπάρχουν άτομα που χλευάζουν την ίδια τη σκέψη της επικοινωνίας με έναν άλλο πλανήτη. Το κύριο επιχείρημα είναι ότι υπάρχει μόνο μια μικρή πιθανότητα να κατοικούνται άλλοι πλανήτες. Αυτό το επιχείρημα δεν μου φάνηκε ποτέ σωστό. Στο ηλιακό σύστημα, φαίνεται πως υπάρχουν μόνο δύο πλανήτες –η Αφροδίτη και ο Άρης– ικανοί να συντηρήσουν ζωή σαν τη δική μας: αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί να μην υπάρχουν σε όλους κάποιες άλλες μορφές ζωής. Οι χημικές διεργασίες μπορούν να υποστηριχθούν χωρίς τη βοήθεια του οξυγόνου και παραμένει ένα ζήτημα κατά πόσον οι χημικές διεργασίες είναι απολύτως απαραίτητες για την επιβίωση οργανωμένων όντων. […]
»Η γέννηση, η ανάπτυξη, τα γηρατειά και ο θάνατος ενός ατόμου, μιας οικογένειας, μιας φυλής ή ενός έθνους δεν είναι παρά ένας ρυθμός. Κάθε εκδήλωση της ζωής, ακόμα και η πιο πολύπλοκη, όπως για παράδειγμα ο άνθρωπος, δεν είναι παρά μια κίνηση η οποία υπόκειται στους ίδιους γενικούς νόμους που διέπουν όλο το Σύμπαν».
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ
«Σκοπεύω να κάνω πρακτικές επιδείξεις των αρχών μου με τη νέα ηλεκτρική εγκατάστασή μου. Μόλις ολοκληρωθεί, θα είναι δυνατό για έναν επιχειρηματία στη Νέα Υόρκη να υπαγορεύει τις οδηγίες του και αυτές να μπορούν να εκτυπωθούν στο γραφείο του στο Λονδίνο ή αλλού. Θα είναι σε θέση να καλέσει από το γραφείο του και να μιλήσει σε οποιοδήποτε τηλεφωνικό συνδρομητή στον κόσμο, χωρίς οποιαδήποτε αλλαγή στον υπάρχοντα εξοπλισμό. Μια οικονομική συσκευή, όχι μεγαλύτερη από ένα ρολόι, θα δίνει τη δυνατότητα σε όποιον την κρατά να ακούσει οπουδήποτε, στη θάλασσα ή στο έδαφος, μια μουσική ή ένα τραγούδι, την ομιλία ενός πολιτικού ηγέτη, την εισήγηση ενός διακεκριμένου επιστήμονα ή το κήρυγμα ενός εύγλωττου κληρικού που παραδίδεται σε κάποιο άλλο μέρος, όσο μακρινό κι αν είναι. Με τον ίδιο τρόπο, οποιαδήποτε εικόνα, χαρακτήρας, σχέδιο ή έντυπο θα μπορεί να μεταφερθεί από το ένα σημείο στο άλλο.
»Ό,τι κι αν φέρει το μέλλον, η καθολική εφαρμογή των μεγάλων αξιωμάτων είναι πλήρως εξασφαλισμένη, αν και μπορεί να αργήσει να έρθει. Με το άνοιγμα της πρώτης μονάδας ηλεκτροπαραγωγής, η δυσπιστία θα δώσει τη θέση της στην κατάπληξη και αυτή στην αγνωμοσύνη, όπως πάντα».
ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ ΑΝΑΖΗΤΗΤΗ
«Δεν είναι ένα όνειρο, είναι ένα απλό κατόρθωμα της επιστημονικής ηλεκτρικής μηχανικής, μόνο που κοστίζει – τυφλέ, δειλέ, δύσπιστε κόσμε!… Η ανθρωπότητα δεν είναι ακόμη αρκετά προηγμένη για να οδηγηθεί πρόθυμα από την αφοσιωμένη έρευνα ενός αναζητητή. Αλλά ποιος ξέρει; Ίσως είναι καλύτερο σε αυτό το σημερινό, δικό μας κόσμο, μια επαναστατική ιδέα ή εφεύρεση, αντί να τη βοηθούν και να τη στηρίζουν, να την παρεμποδίζουν και να τη κακομεταχειρίζονται στην εφηβεία της. Στερώντας της τα μέσα, από εγωιστικό συμφέρον, σχολαστικότητα, ανοησία και άγνοια. Ίσως είναι καλύτερο να της επιτεθούν και να την καταπνίξουν, να την περάσουν από πικρές δοκιμασίες και βάσανα, μέσα από τον άκαρδο αλληλοσπαραγμό της εμπορικής επιβίωσης. Έτσι θα πάρουμε το φως μας. Έτσι, όλα όσα ήταν σπουδαία στο παρελθόν τα γελοιοποίησαν, τα καταδίκασαν, τα καταπολέμησαν, τα κατέστειλαν – μόνο για να αναδυθούν ακόμη πιο ισχυρά, ακόμη πιο θριαμβευτικά μέσα από τον αγώνα. […]
Ο άνθρωπος της επιστήμης δεν στοχεύει σε ένα άμεσο αποτέλεσμα. Δεν περιμένει οι προχωρημένες ιδέες του να γίνουν άμεσα αποδεκτές. Η δουλειά του είναι σαν αυτή του σπορέα – σπέρνει ιδέες για το μέλλον. Το καθήκον του είναι να βάλει τα θεμέλια για εκείνους που θα έρθουν και να δείξει τον δρόμο. Ο αληθινός επιστήμονας ζει, εργάζεται και ελπίζει».