Τέσσερα Πρόσωπα Αναζητούν
 |
Αν υπάρχει ένα θέμα που μας αγγίζει όλους, αυτό είναι η πολυπλοκότητα των οικογενειακών μας σχέσεων και το πόσο βαθιά μας διαμορφώνουν. Ίσως γι’ αυτό ένα τόσο μεγάλο μέρος της λογοτεχνίας περιστρέφεται γύρω από τα κάθε είδους οικογενειακά μυστικά. Ένας ψυχαναλυτής άλλωστε θα το υπέγραφε: ελάχιστα πράγματα μας ορίζουν περισσότερο από το πλέγμα των οικογενειακών μας δεσμών. Τι γίνεται λοιπόν όταν αυτοί οι δεσμοί είναι κάτι παραπάνω από πολύπλοκοι; Μια απάντηση σε μορφή ιστορίας επιχειρεί να μας δώσει στο πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο Μαύρη Τούρτα, η Χριστίνα Μούτσου. Μέσα από εννιά χρονικές στιγμές και τέσσερα πρόσωπα, ξεδιπλώνεται το μυστικό που φωλιάζει στο επίκεντρο μιας οικογένειας. Η Χριστίνα Μούτσου είναι κοινωνική ανθρωπολόγος και ψυχαναλύτρια. Πήρε το διδακτορικό της στην κοινωνική ανθρωπολογία από το πανεπιστήμιο του Cambridge το 1999. Σπούδασε ψυχανάλυση στο Philadelphia Association στο Λονδίνο. Έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά καθώς και τρία βιβλία. Το τελευταίο της βιβλίο με την Rosalind Mayo, Η Μητέρα στην Ψυχανάλυση και Εκτός: Μητροκτονία και Μητρική Υποκειμενικότητα, εκδόθηκε από τους Routledge το 2016. Ζει και εργάζεται ως ψυχαναλύτρια στο Λονδίνο. Δήμητρα Νικολαΐδου |
Τι συμβαίνει όταν μια κοινωνική ανθρωπολόγος και ψυχαναλύτρια επιχειρεί να γράψει λογοτεχνία;
Αυτό που μοιράζονται η κοινωνική ανθρωπολογία, η ψυχανάλυση και η λογοτεχνία είναι ένα βαθύ ενδιαφέρον για την ανθρώπινη κατάσταση, τις πολύπλοκες δυναμικές και τα νήματα που κινούν τις σχέσεις μας στην καθημερινή μας ζωή αλλά και το ψυχισμό μας. Θεωρώ πως η εκπαίδευσή μου στην κοινωνική ανθρωπολογία είναι πλέον ένα βασικό κομμάτι της σκέψης μου και διαμορφώνει το κοινωνικό τοπίο στη Μαύρη Τούρτα. Αν και η Μαύρη Τούρτα δεν είναι άμεσα ένα πολιτικοποιημένο μυθιστόρημα, αγγίζει έμμεσα αλλά και ουσιαστικά, θέματα όπως η κοινωνική τάξη και η πολιτιστική κινητικότητά στην Ευρώπη, θέματα πολύ επίκαιρα στο παρόν πολιτικό κλίμα των ακραίων εθνικιστικών ιδεολογιών. Όσο για την ψυχανάλυση, είναι ένα κεντρικό κομμάτι του μυθιστορήματος, αφού μία από τις εννιά χρονικές στιγμές που επεξεργάζεται εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια των ψυχαναλυτικών συνεδριών της κεντρικής ηρωίδας, της Ελένης, με τη θεραπεύτριά της, τη Λώρα. Η ψυχαναλυτική θεώρηση όμως που διαπερνάει τις σελίδες του βιβλίου, έχει να κάνει με την προσπάθεια της αναζήτησης του εαυτού μέσω της διαδρομής της ψυχαναλυτικής σχέσης που είναι τόσο περίπλοκη και πολυεπίπεδη όσο και οι καθημερινές μας σχέσεις. Με αυτή την έννοια, η θεώρηση της ψυχανάλυσης στο βιβλίο επικεντρώνεται στην βαρύτητα και κεντρικότητα της θεραπευτικής σχέσης κατά τη διάρκεια της ψυχαναλυτικής διαδρομής και όχι στην προσπάθεια για γνώση του εαυτού μέσω κάποιας θεωρίας του ψυχισμού. Με άλλα λόγια, η τοποθέτησή μου στην ανθρωπολογία όπως και στη ψυχανάλυση εστιάζονται στην υποκειμενική εμπειρία της ύπαρξης που είναι ακριβώς και αυτό που επιχειρώ στο μυθιστόρημα, δηλαδή να προσεγγίσω την ίδια σκοτεινή ιστορία από την υποκειμενική οπτική γωνία τεσσάρων κεντρικών προσώπων.
Πείτε μας λίγα λόγια για τη Μαύρη Τούρτα.
Η Μαύρη Τούρτα είναι μία οικογενειακή ιστορία που περιστρέφεται γύρω από ένα μυστικό σχετικά με τη μητρότητα, στα πλαίσια ενός ανεπίλυτου ερωτικού τριγώνου. Τα τέσσερα κεντρικά πρόσωπα της ιστορίας, η Ελένη, που μαθαίνει την αλήθεια για την καταγωγή της στην εφηβεία της, οι γονείς της καθώς και η ερωμένη του πατέρα της, παλεύουν να ανταπεξέλθουν και να επιβιώσουν τη συναισθηματικά αφόρητη ατμόσφαιρα που δημιουργείται από τις εύθραυστες δομές που προσπαθούν να διατηρήσουν. Η πρόθεσή μου ως συγγραφέα ήταν να δημιουργήσω ένα παιχνίδι προοπτικής, καθώς το κάθε πρόσωπο της ιστορίας βιώνει το ίδιο έντονα, αλλά και διαφορετικά τον κυκεώνα των συναισθημάτων που προκύπτουν από τη εμπλοκή τους. Ήθελα επίσης να θέσω κάποια ερωτήματα που δεν βρίσκουν απαραίτητα απάντηση στο βιβλίο, όμως βασίζονται σε βαθιά διαπολιτισμικά μοτίβα που όλοι αναγνωρίζουμε. Το μυθιστόρημα προσπαθεί να προσκαλέσει τον αναγνώστη σε ένα γευσιγνωστικό ταξίδι μιας πολυεπίπεδης τούρτας, κάθε στρώση της οποίας θα τον αφήσει με μία διαφορετική, αλλά μάλλον γλυκόπικρη γεύση.
Τελικά τι σπρώχνει τους ανθρώπους στη μονογαμία ή την πολυγαμία;
Δεν είμαι σίγουρη αν μπορώ να απαντήσω αυτή την ερώτηση με την έννοια ενός παράγοντα μόνο, αλλά από τη δουλειά μου σαν ψυχαναλύτρια θα έλεγα πως όταν υπάρχουν επιπλοκές στη σύνδεση ανάμεσα στο παιδί και τη μητέρα στην αρχή της ζωής, αυτό αφήνει ανεπίλυτα θέματα σχετικά με τις κοντινές σχέσεις στην ενήλικη ζωή που συχνά βιώνονται υποσυνείδητα ως απειλή για τον ψυχισμό του ατόμου. Τέτοιου είδους απειλές δεν παίρνουν απαραίτητα τη μορφή της επιθυμίας για πολυγαμικές σχέσεις, αλλά σίγουρα κάποιες φορές η πολυγαμία φαίνεται να προσφέρει μία λύση στην ευαλωτότητα που προκύπτει μέσα στα πλαίσια της συναισθηματικής εγγύτητας. Είναι σαν το άτομο να λέει πως για να αποφύγει την ερωτική απογοήτευση και τον ψυχικό πόνο, είναι καλύτερα να υπάρχει πάντα μία εναλλακτική σχέση κάπου αλλού με κάποιον άλλο. Σε ένα πιο φιλοσοφικό επίπεδο, όλοι ξεκινάμε τη ζωή σε μία δυαδική σχέση με τη μητέρα μας και η επιθυμία μας για την αποκλειστική προσοχή και αγάπη ενός μόνο ξεχωριστού ατόμου είναι νομίζω ένα συναίσθημα που υπερτερεί της πολιτιστικής διαφορετικότητας και που όλοι το αναγνωρίζουμε. Τίθεται όμως το ερώτημα, τι μπορεί κανείς να κάνει με αυτή τη βαθιά και συχνά επίπονη επιθυμία για αγάπη και προσοχή, αφού η πραγματικότητα της ζωής μετά τη βρεφική ηλικία είναι πως αναπτύσσουμε ένα δίκτυο σχέσεων σε πολλαπλά επίπεδα και πλαίσια. Πώς λοιπόν καθορίζουμε ποιες από αυτές τις σχέσεις είναι ερωτικές και βαθιές και ποιες όχι, είναι το συνεχές δίλημμα της μονογαμίας ή πολυγαμίας.
Η Μαύρη Τούρτα με έκανε να νιώσω πως οι πράξεις που ξεφεύγουν από την όποια κοινωνική κανονικότητα, αναπόφευκτα τιμωρούνται. Πιστεύετε πως έτσι είναι και στην αληθινή ζωή;
Σίγουρα δεν ήταν η πρόθεσή μου να υποστηρίξω πως η κοινωνική κανονικότητα είναι η μόνη επιθυμητή κατάσταση. Νομίζω πως όλα τα κεντρικά πρόσωπα του βιβλίου είναι επίσης έντονα αντισυμβατικά και με δημιουργικούς τρόπους που τους καταξιώνουν κάποιες επιλογές και απολαύσεις. Το πρόβλημα είναι τι κάνει κανείς όταν οι επιθυμίες και οι ανάγκες του προκαλούν ψυχικό πόνο σε κοντινά του πρόσωπα. Η απάντηση σε αυτό δεν νομίζω πως είναι η επιβολή της κοινωνικής κανονικότητας, αλλά ίσως η αναζήτηση του εαυτού μέσω της κατανόησης αυτού του πόνου.Στην αληθινή ζωή πολλοί άνθρωποι φαίνεται να μην εισπράττουν τις συνέπειες των πράξεών τους και να βρίσκουν τρόπους, όπως η κατάχρηση ουσιών ή η θωράκιση πίσω από μια αμυντική κοινωνική ταυτότητα, για να αποφύγουν τον ψυχικό πόνο. Θα έλεγα πως και στη Μαύρη Τούρτα, κάποιοι από τους ήρωες είναι φυγόπονοι. Αυτό που θέλω να δείξω όμως μέσα από το μυθιστόρημα είναι πως ο ψυχικός πόνος δεν είναι απαραίτητα μόνο τιμωρία, αλλά μπορεί να αποτελεί κάποιες φορές τη μόνη ελπίδα για μια αυθεντική ύπαρξη που δεν καθορίζεται από τις επιπλοκές ενός επιβαρυμένου παρελθόντος. Με άλλα λόγια, ο πόνος φέρνει πάντα μαζί του και την ελπίδα της θεραπείας.
Τελικά, τι είναι αυτό που μας δίνει γαλήνη;
Δεν ξέρω αν υπάρχει μία συλλογική απάντηση σε αυτή την ερώτηση και σίγουρα η Μαύρη Τούρτα δεν είναι ένα μυθιστόρημα όπου η γαλήνη επικρατεί ή έστω και επιτυγχάνεται. Προσωπικά πιστεύω πως μια κατάσταση μακροπρόθεσμης γαλήνης δεν είναι συμβατή με την ανθρώπινη ύπαρξη που θα έλεγα ορίζεται από το σκαμπανέβασμα των συναισθημάτων, συχνά την τραγωδία καθώς και την αναπόφευκτη αναμέτρησή μας με το θάνατο. Όμως η αυθεντικότητα της ύπαρξής μας και των επιλογών μας μπορούν να επιφέρουν μια πιο γαλήνια συνύπαρξη με τους ανθρώπους που αγαπάμε στις κοντινές μας σχέσεις. Ίσως λοιπόν η πιο κοντινή κατάσταση στη γαλήνη, είναι το να σταματήσουμε να ορίζουμε τις σχέσεις μας μέσω ανεπίλυτων διλημμάτων και συγκρούσεων που έχουν να κάνουν με το παρελθόν και όχι με το παρόν της ζωής μας. Νομίζω πως αυτή η συνεχής μάχη ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν είναι ένας από τους πιο κεντρικούς άξονες της τραγικής οικογενειακής ιστορίας που εκτυλίσσεται στη Μαύρη Τούρτα.
Το βιβλίο Μαύρη Τούρτα κυκλοφορεί σε όλα τα ενημερωμένα βιβλιοπωλεία και απευθείας στο www.archetypo.com.gr
Τηλέφωνο παραγγελιών: 2310 429200 | Κεντρική διάθεση: Βιβλιοπωλείο ΑΡΧΕΤΥΠΟ
