ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΕΔΩ ΚΑΙ ΤΩΡΑ
Μόνο λαμβάνοντας υπόψη συνολικά την έννοια της via negativa (την οδό του αποφατισμού, της άρνησης), την τόσο χαρακτηριστική στον Ησυχασμό και τη χριστιανική Ανατολή, μπορούμε να κατανοήσουμε αυτές τις αινιγματικές εκφράσεις. Τόσο οι αυτό-επιτιμήσεις όσο και οι προειδοποιήσεις στοχεύουν στο να μετακινήσουν τον αναγνώστη στην αποφατική διάθεση. Αφού λοιπόν αρχικά μας μίλησε με θετικούς όρους για τη σύσταση της Κλίμακας, ο Θεοφάνης τώρα προχωράει μεθοδευμένα στην υπονόμευση της κατανόησης που πιθανόν έχουμε αποκτήσει, διευρύνοντας το βαθμό της αναίρεσης και αυξάνοντας την έντασή του, σε περίπτωση που θεωρήσουμε ότι έχουμε γίνει σοφοί.
«Μην ξεγελάτε τον εαυτό σας», μας προειδοποιεί. Και η επιταγή αυτή δεν μπορεί να γίνει αισθητή σε όλο της το βάθος και την έκταση, αν πρώτα δεν παραδεχτούμε ότι ολόκληρη η ζωή μας είναι ένα πλέγμα από αυταπάτες και ματαιοδοξίες. Θυμηθείτε τι είπαμε για τους λογισμούς… Η ένωση που αποζητούμε με το Απόλυτο μπορεί να γίνει εφικτή μόνο σε βάρος όλων εκείνων των κούφιων ελπίδων που εγείρονται από την τωρινή γεμάτη πάθη ψυχική και διανοητική μας κατάσταση.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ένας άνθρωπος πρέπει να βυθιστεί στην απογοήτευση σχετικά με την πρόοδό του στο δρόμο προς τον Θεό. Η αποφατική οδός δεν παύει να είναι ένα μονοπάτι και ο ποιητής, προς αποφυγή παρεξηγήσεων, σπεύδει να τονίσει ότι οφείλουμε να κάνουμε κάθε δυνατή προσπάθεια αναζητώντας την Αλήθεια εδώ και τώρα, σε αυτόν εδώ τον κόσμο.
Ωστόσο, αυτό που θα ανακαλύψουμε, όταν το ανακαλύψουμε, είναι ένας πλούτος που ο κόσμος δεν χωράει. Ο Θεοφάνης εννοεί μέχρι κεραίας ό,τι λέει: αν επιθυμείς να εισέλθεις στον Θεό θα πρέπει να γίνεις αμέριμνος (δηλαδή να αποσπαστείς) για κάθε πράγμα, και ιδίως για τον εαυτό σου.
Η Κλίμακα είναι τοποθετημένη μπροστά στις μύτες των ποδιών μας. Ο ποιητής μάς υποδεικνύει με μια ακριβή και προσεκτικά επιλεγμένη αποφατική γλώσσα, τι σημαίνει στ’ αλήθεια να ανέβει κανείς την Κλίμακα. Οι αρνήσεις, οι δισταγμοί –οι δικοί του, άρα και οι δικοί μας– είναι απλώς τα κενά ανάμεσα στα σκαλοπάτια…
Η ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΧΑΡΗΣ
Η καθαρότατη προσευχή είναι το πρώτο.
Απ’ αυτήν πηγάζει κάποια καρδιακή θέρμη
κι ακολουθεί ενέργεια παράδοξη κι αγία.
Κατόπιν τα θεία δάκρυα της καρδίας
κι απ’ αυτά η ειρήνη λογισμών κάθε είδους.
Απ’ αυτήν, η κάθαρση του νου αναβλύζει
και η θεωρία των άνω μυστηρίων,
και μετά έλλαμψη παράδοξη μ’ άρρητο τρόπο
κι ανείπωτος φωτισμός της καρδιάς από τούτη
και από δω πάλι, τελειότητα χωρίς τέλος.
Πλάτος λοιπόν απέραντο έχει κάθε σκαλί της,
κι ας περιλαμβάνεται σ’ ένα στίχο μόνο.
Στην κλίμακα αυτή, το κάτω σκαλοπάτι
την καθαρή προσευχή μόνο υπογραμμίζει,
της οποίας είναι πολλά, αμέτρητα τα είδη.
Κι αν θέλαμε να κάνομε έναν κατάλογό τους
ο λόγος θα τραβούσε πολύ σε μάκρος.
Το ίδιο σκέψου, αγαπητέ, και στ’ άλλα
που δάσκαλός τους είναι η πείρα, όχι ο λόγος.
Κλίμακα ασυνήθιστη, στα ουράνια υψωμένη.
Δέκα σκαλιά, που παράδοξα ψυχές ζωογονούνε,
δέκα σκαλιά που τη ζωή της ψυχής κηρύττουν.
Και λέει κάπου ένας θεοφόρος πατέρας:
«Όποιος δεν τρέχει εδώ, ζωή ν’ αποκτήσει
της ψυχής, ας μην γελά με κούφιες ελπίδες
τον εαυτό του, πως θα τη βρει εκεί πάνω».
Δέκα σκαλιά, θεία φιλοσοφία,
δέκα σκαλιά, καρπός όλων των βιβλίων,
δέκα σκαλιά, που το τέλειο δείχνουν,
δέκα σκαλιά, στους ουρανούς π’ ανεβάζουν,
δέκα σκαλιά, που σε κάνουν τον Θεό να γνωρίσεις.
Η κλίμακα φαίνεται πολύ μικρή στο μήκος,
αν όμως τη δοκιμάσει κανείς μες την καρδιά του,
πλούτο θα βρει που ο κόσμος δεν χωράει
και θεία πηγή που ζωή άγνωστη αναβλύζει.
Άριστος δάσκαλος η κλίμακα τούτη είναι,
για να γνωρίζει καθαρά τα μέτρα του ο καθένας.
– Τη θεία κλίμακα βλέποντας των δέκα χαρίτων,
αν σταθερά επάνω της πως βρίσκεσαι νομίζεις,
πες μας, σε ποιο σκαλί της έχεις φτάσει,
ώστε κι εμείς οι ράθυμοι να ωφεληθούμε;
– Αγαπητέ, αν θέλεις γι’ αυτά κάτι να μάθεις,
γίνε αμέριμνος για κάθε πράγμα
είτε παράλογο, είτ’ εύλογο το βρίσκεις.
Αδύνατο να μάθεις χωρίς αμεριμνία,
κι αυτά μαθαίνονται με πείρα, όχι με λόγο.
Τούτο σου λέω ως υπενθύμιση μόνο
(ο λόγος είναι αγίων πατέρων θεοφόρων,
αν και θα φανεί βαρύς στην ακοή σου):
«Όποιος δεν βρεθεί σε κάποιο απ’ τα σκαλιά της,
ή δεν έχει αυτά παντοτινή μελέτη,
στο τέλος της ζωής, στην ώρα του θανάτου,
θα κυριευτεί από φόβο και τρόμο μεγάλο
κι από δειλία απέραντη, τη σωτηρία μη χάσει».
Οι στίχοι μου κατέληξαν να φοβερίσουν,
όμως αυτό έγινε προς ψυχικό συμφέρον.
Δεν είναι με τα ήπια μάλλον που οδηγούνται
στη μετάνοια και στην καλοκαγαθία
οι πιο σκληροί –εγώ ανάμεσά τους πρώτος–,
όσο είναι με τα φοβερά που δέος προκαλούνε.
Ας ακούει όποιος τ’ αυτιά τα έχει για να ακούει.
– Άκου κι εσύ που τα ’γραψες αυτά, και πρόσεξέ το.
Πώς τόλμησες εσύ ν’ αρθρώσεις τέτοια λόγια,
εσύ που τίποτα απ’ αυτά δεν έχεις απολύτως;
Πώς δεν δοκίμασες φρίκη που τα διδάσκεις;
Δεν άκουσες τι έπαθε παλιά ο Ζαν εκείνος,
όταν τη θεία Κιβωτό θέλησε να στηρίξει;
– Μη νομίζεις πως αυτά τα λέω για να διδάσκω.
Τον εαυτό μου στηλιτεύω με τούτα,
βλέποντας των αγωνιστών τα έξοχα βραβεία
και τη δική μου ακαρπία σε όλα.
Μοναχός Θεοφάνης
Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών(Τόμος ΙΙΙ)
ΔΙΑΒΑΣΤΕ:
Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών (πέντε τόμοι), Εκδόσεις Το Περιβόλι της Παναγίας
{socialsharebuttons}
