του Νικήτα Κόραλη

isixasmosΌταν αναφερόμαστε στην πνευματική αναζήτηση, συνήθως στη σκέψη των περισσότερων έρχεται κάτι από Ανατολή, Βουδισμό, Ζεν, Σουφισμό, Ινδία, Θιβέτ ή έστω Αρχαία Αίγυπτο και Ελλάδα. Σπάνια, τουλάχιστον για εμάς τους Έλληνες, η πνευματική αναζήτηση συνδέεται στη σκέψη μας με το Χριστιανισμό και δη την Ορθοδοξία, κι αυτό κυρίως λόγω της απαξίας που τον/την περιβάλλει μέχρι σήμερα –απαξία που κατάφερε να δημιουργήσει με τη στάση και τα έργα της η Ιεραρχία της Εκκλησίας από τους πρώτους ακόμη αιώνες της εμφάνισης της νέας θρησκείας.

Συχνά, μέσα από τις σελίδες αυτού του περιοδικού, έχουμε εκφράσει την άποψη ότι η σύγχρονη χριστιανική θρησκεία και η αυθεντική διδασκαλία του Ιησού, είναι μάλλον δυο πράγματα ασύμβατα, που δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Παρόλα αυτά, φαίνεται πως μια ορισμένη μυστική διδασκαλία που ανάγεται ακριβώς στην απαρχή του Χριστιανισμού και αποτυπώνει ένα μέρος της ουσιαστικής διδασκαλίας (μαζί με πρακτικές) του Ιησού, διασώθηκε από κάποιους χριστιανούς μύστες της Ανατολής και ανόθευτη μεταδόθηκε από στόμα σε στόμα στις επόμενες γενιές μυημένων. Το όνομα αυτής της διδασκαλίας, που έγινε γνωστή τον 14ο αιώνα από κάποιους μοναχούς του Αγίου Όρους που την μελετούσαν, είναι Ησυχασμός.

Ο Ησυχασμός, όπως και ο κυριότερος εκφραστής του, ο Γρηγόριος Παλαμάς (1296-1359), κάποια εποχή (19ος αι.) αμφισβητήθηκαν και θεωρήθηκαν έως και αιρετικοί από την επίσημη Εκκλησία. Παρόλα αυτά, η τόσο σημαντική αυτή ιερή παράδοση δεν χάθηκε αλλά συνέχισε να ασκείται από ορισμένους μοναχούς στο Άγιο Όρος και αλλού, παραμένοντας (και ίσως σωστά) στην αφάνεια.

Τα λίγα που γνωρίζουμε σήμερα για το περιεχόμενο του Ησυχασμού προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από μία ανθολογία κειμένων, που γράφτηκαν από ορισμένους χριστιανούς πατέρες από τον 4ο μέχρι τον 14ο αιώνα. Η ανθολογία αυτή ονομάζεται Φιλοκαλία και περιέχει κυρίως συμβουλές και πρακτικές οδηγίες για τους ασκούμενους μοναχούς αλλά και όποιον θα ήθελε να ακολουθήσει τον τραχύ πνευματικό δρόμο της Ησυχαστικής παράδοσης.

Σήμερα, εκείνοι που γνωρίζουν περιγράφουν την ασκητική πρακτική του Ησυχασμού ως «Χριστιανική Γιόγκα». Στην ουσία πρόκειται για μία όψη της προαιώνιας Σοφίας ή της παγκόσμιας μυστικής παράδοσης, που στην Ευρώπη και στη Μεσόγειο προηγήθηκε του επίσημου Χριστιανισμού κατά τουλάχιστον χίλια χρόνια.

Μία σπουδαία πρακτική αυτής της μυστικής διδασκαλίας φέρνουμε στο φως με το πολύ απαιτητικό άρθρο που ακολουθεί. Πρόκειται για την περίφημη Θεία Κλίμακα (που διασώζεται στη Φιλοκαλία) του μοναχού Θεοφάνη και τις δέκα βαθμίδες της που οδηγούν στην Τελείωση και την Ένωση με τον Θεό…

Η ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ

Για τον μοναχό Θεοφάνη γνωρίζουμε ελάχιστα, ούτε καν πότε έζησε. Αυτό για το οποίο είμαστε βέβαιοι όμως, είναι ότι ήταν μοναχός στη χριστιανική Ανατολή και ότι συνέθεσε το σύντομο ποίημα η Κλίμακα της Θείας Χάρης, όπου μέσα σε εβδομήντα έναν μόλις στίχους, βρίσκουμε το απόσταγμα χιλιάδων ετών πνευματικής διδασκαλίας και ασκητικής πειθαρχίας.

Υπό μια έννοια, ο τίτλος του ποιήματος τα δηλώνει όλα: Όποιος αναζητά την ένωση με τον Θεό πρέπει να κατανοήσει –προτού καν ακόμα ξεκινήσει την αναζήτησή του– ότι το κλειδί για κάθε κίνησή του είναι η συνέργεια, η συνεργασία ανάμεσα στο Θείο έλεος και την ανθρώπινη προσπάθεια.

Πέρα από όλα τα άλλα, όμως, η πρόθεση του ποιητή-μοναχού είναι να αφυπνίσει τη συνείδηση του ανθρώπου που θεωρεί ότι το δόγμα μπορεί να σταθεί μόνο του, χωρίς πρακτική μέθοδο και η θεωρία χωρίς πράξη.

Από την άλλη μεριά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ανοδική πορεία μας δεν είναι μόνο προς τον Θεό. Είναι και μέσα στον Θεό και πλάι Του. Κάθε ένα από τα σκαλιά της Κλίμακας είναι κι ένα δώρο ή μια ευλογία, μια ζωντανή παρουσία του τελικού Στόχου στα μέσα του δρόμου. «Εργαστείτε σκληρά για να επιτύχετε τη σωτηρία σας με φόβο και ρίγος, γιατί ο Θεός εργάζεται μέσα σας» (Φιλ. 2:12-13). Η φράση αυτή επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά αυτή τη συνέργεια.

Η αυθεντία των διδαχών αυτού του ποιήματος έχει ταυτόχρονα χαρακτήρα ανθρώπινο και θεϊκό. Αυτό που μας προσφέρεται δεν είναι μια εικασία που επινόησε ένας πνευματικός οραματιστής, του οποίου οι ισχυρισμοί δεν μπορούν να ελεγχθούν και να αποδειχτούν εμπειρικά. Αντίθετα, πρόκειται για κάτι συγκεκριμένο και πρακτικό που οδηγεί πέρα από τη συνηθισμένη ευπιστία ή βεβαιότητα. Σημειώστε ότι μέσα από την εμπειρία η Κλίμακα γίνεται γνωστή.

Ταυτόχρονα, η γνώση αυτή οφείλεται στον Θεό, ο οποίος ευσπλαχνικά κατέρχεται στο επίπεδο όσων εμπνέονται απ’ Αυτόν. Η αυθεντική σοφία δεν μπορεί να εκπορεύεται από τον άνθρωπο και μόνο –δεν είναι ένα επίτευγμα για το οποίο δέχεται κανείς επαίνους. Η σοφία με θεϊκή προέλευση είναι η γνώση ότι ο Θεός γνωρίζει τον εαυτό Του μέσα μας. 

Κάθε μία από τις δέκα βαθμίδες της Κλίμακας περιγράφεται με ένα και μόνο ουσιαστικό. Το ταξίδι λοιπόν περνάει από τα εξής στάδια: προσευχή, καρδιά, ενέργεια, δάκρυα, ειρήνη, κάθαρση, θεωρία, λάμψη, φωτισμός και τελειότητα

Τα ουσιαστικά, όμως, σε κάθε περίπτωση συνοδεύονται από επίθετα. Δεν έχει σημασία η οποιαδήποτε προσευχή, αλλά η καθαρότατη προσευχή. Δεν απαιτείται μια οποιαδήποτε καρδιά, αλλά η θερμή καρδιά. Με αυτό τον τρόπο διαπιστώνει επίσης κανείς ότι η ενέργεια είναι άγια, ότι τα δάκρυα είναι θεία, ότι η ειρήνη αφορά τους λογισμούς, η κάθαρση τονου, η θεωρία τα άνω μυστήρια, η λάμψη είναι παράδοξη με άρρητο τρόπο, ο φωτισμός της καρδιάς ανείπωτοςκαι η τελειότητα χωρίς τέλος.

Close

Cart

Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.