Dzongsar Jamyang Khyentse
O στόχος πολλών πνευματικών διδασκαλιών σήμερα είναι να κάνουν τους ανθρώπους να «νιώσουν καλά». Πρόκειται για μια τάση τόσο διαδεδομένη, που ακόμη και δάσκαλοι μεγάλων παραδόσεων ακούγονται σαν απόστολοι του New Age. Τα λόγια τους είναι απόλυτα εστιασμένα στη δικαίωση της εκδήλωσης του εγώ και της ορθότητας των συναισθημάτων μας – δυο στόχοι εντελώς άσχετοι με την ουσία των διδασκαλιών.
Αν λοιπόν σας ενδιαφέρει μόνο να νιώσετε καλά, καλύτερα να πάτε να σας κάνουν ένα καλό μασάζ ή να ακούσετε κάποια μουσική που σας «ανεβάζει» παρά να ασχοληθείτε με το Ντάρμα, δηλαδή τη Βουδιστική διδασκαλία, (σ.σ. και κάθε αληθινή διδασκαλία), η οποία δεν δημιουργήθηκε για να σας ανεβάζει τη διάθεση. Το αντίθετο, επινοήθηκε ειδικά για να εκθέσει τις αποτυχίες σας και να σας κάνει να νιώσετε χάλια.
Επί τη ευκαιρία, το να νιώθετε χάλια δεν είναι πάντα κακό. Είναι απόλυτα κατανοητό να νιώθουμε θλιμμένοι και αποκαρδιωμένοι όταν εκτίθεται η πιο ταπεινωτική μας αποτυχία. Ποιος δεν θα ένιωθε τρωτός σε μια τέτοια κατάσταση; Δεν είναι όμως καλύτερο να έχει κανείς επίγνωση, όσο οδυνηρό κι αν είναι, της αποτυχίας του από το να έχει παντελή άγνοια; Αν ένα ελάττωμα του χαρακτήρα σου παραμένει κρυμμένο, πώς μπορείς να κάνεις κάτι γι’ αυτό;
Έτσι, παρόλο που οι ουσιαστικές διδασκαλίες μπορεί προσωρινά να σε ζορίζουν συναισθηματικά, στην πορεία θα σε βοηθήσουν να ξεπεράσεις τα ελαττώματά σου, φέρνοντάς τα στην επιφάνεια.
Είναι μεγάλο λάθος να νομίζουμε πως η πνευματική άσκηση θα μας βοηθήσει να ηρεμήσουμε και να ζήσουμε μια ζωή χωρίς προβλήματα. Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο παραπλανητικό. Οι διδασκαλίες δεν είναι ψυχοθεραπεία. Το αντίθετο, έχουν σχεδιαστεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να φέρουν τα πάνω-κάτω στη ζωή σου.
Όταν λοιπόν η ζωή σου ανατρέπεται με τέτοιο τρόπο, είναι καλύτερα να μην παραπονιέσαι. Αν ασκείσαι και η ζωή σου δεν αναστατώνεται, τότε είναι σημάδι πως αυτό που κάνεις δεν δουλεύει. Αυτό ξεχωρίζει τα πραγματικά πνευματικά μονοπάτια από τις διδασκαλίες του New Age που έχουν να κάνουν με αύρες, σχέσεις, επικοινωνία, το Εσωτερικό Παιδί, το να είσαι ένα με το σύμπαν, τον εναγκαλισμό των δέντρων κ.ά.
Υπό το πρίσμα των αυθεντικών διδασκαλιών, όλα αυτά δεν είναι παρά παιχνίδια για να ξεχνιόμαστε όντας παγιδευμένοι σε αυτήν εδώ την προβληματική ύπαρξη.
Ο ΝΟΥΣ ΤΗΣ ΑΠΑΡΝΗΣΗΣ
Η ειλικρινής επιθυμία για άσκηση δεν πηγάζει από τη λαχτάρα μας για προσωπική ευτυχία, ούτε για να μας βλέπουν οι άλλοι ως «καλούς ανθρώπους». Φυσικά όλοι βιώνουμε στιγμές θλίψης και απελπισίας, και ίσως ορισμένες στιγμές νιώθουμε την ανάγκη να στρέψουμε την πλάτη μας και να απαρνηθούμε όσα έχει να μας προσφέρει αυτός ο κόσμος.
Αυτή όμως δεν είναι μια αυθεντική εμπειρία απάρνησης: περισσότερο έχει να κάνει με την κούραση και τη βαρεμάρα. Είναι ένα σημάδι ότι, σαν κακομαθημένα παιδιά, βαρεθήκαμε τα παιχνίδια μας και θέλουμε μια αλλαγή.
Αν βαθιά μέσα σας εξακολουθείτε να πιστεύετε πως τα προβλήματα αυτής της ζωής με κάποιον τρόπο από μόνα τους θα διευθετηθούν, αν πιστεύετε πως καθετί κακό μπορεί να διορθωθεί, πως αξίζει να παλέψετε για κάποια από τις συνηθισμένες σας ψευδαισθήσεις, τότε είναι σχεδόν αδύνατο να καλλιεργήσετε μια αυθεντική επιθυμία να ασκηθείτε εσωτερικά.
Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβετε ότι ανεξάρτητα από το πόσο θετική μπορεί να φαίνεται αυτή η υλική ζωή, στο τέλος θα αποτύχει επειδή τίποτα σε αυτήν δεν λειτουργεί πραγματικά. Αυτή η κατανόηση είναι το μόνο ουσιαστικό κίνητρο. Ασφαλώς είναι πολύ δύσκολο να υιοθετήσει κανείς μια τέτοια στάση, αλλά αν μπορέσουμε να την αποδεχτούμε τουλάχιστον διανοητικά, θα ανακαλύψουμε το κίνητρο που χρειαζόμαστε για να κάνουμε το πρώτο βήμα στο πνευματικό μονοπάτι.
Πριν πολλούς αιώνες, ο Βούδας εξήγησε σε έναν τυραννικό βασιλιά ότι υπάρχουν τέσσερις αναπόδραστες πραγματικότητες που τελικά καταστρέφουν όλα τα αισθανόμενα όντα:
- Όλοι καταλήγουμε γέροι και αδύναμοι.
- Είναι απόλυτα σίγουρο ότι τα πάντα αλλάζουν διαρκώς.
- Όλα όσα επιτυγχάνουμε και συγκεντρώνουμε στο τέλος θα χαθούν και θα σκορπίσουν.
- Όλοι είμαστε προορισμένοι να πεθάνουμε.
Κι όμως, τα συναισθήματα και οι συνήθειές μας είναι τόσο ισχυρά που ακόμα κι όταν η αλήθεια μας κοιτά κατάματα, είμαστε ανίκανοι να τη δούμε.
Οι περισσότεροι δυσανασχετούμε όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την αλήθεια, και από αυτή τη δυσαρέσκεια γεννιέται η άρνηση. Το πιο εμφανές παράδειγμα είναι πόσο ενοχλημένοι νιώθουμε όταν είμαστε αναγκασμένοι να αναγνωρίσουμε την ψευδαισθητική φύση της ζωής μας και την πραγματικότητα του θανάτου. Αρνούμαστε ακόμα και να το συλλογιστούμε, παρότι ο θάνατος είναι μια παγκόσμια σταθερά. Προσποιούμαστε πως δεν θα μας συμβεί ποτέ, και κάπως έτσι αντιμετωπίζουμε κάθε άβολη αλήθεια που δυσκολευόμαστε να χωνέψουμε.
Αντί ωστόσο να γινόμαστε πικρόχολοι, εάν επιθυμούμε ειλικρινά να ασκηθούμε πνευματικά, θα πρέπει να αναπτύξουμε τη θέληση και την ανοιχτοσύνη να αγκαλιάσουμε την αλήθεια.
Καμιά βέβαια από τις αλήθειες αυτές δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε, ειδικά όταν ο νους μας είναι από συνήθεια προγραμματισμένος να αναζητά τη συναισθηματική ικανοποίηση και τη συνηθισμένη ευδαιμονία.
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
Είναι αλήθεια ότι πολλοί νιώθουμε πνευματικά φτωχοί. Αυτό συμβαίνει επειδή ποτέ δεν σταματάμε να επιθυμούμε την άνεση και την ευτυχία. Μέχρι να ξεπεραστεί αυτή η πνευματική φτώχια, ένα μεγάλο μέρος του νου μας πάντα θα μένει απασχολημένο προσπαθώντας να εξασφαλίσει την προσωπική μας άνεση και ευτυχία, κάνοντας έτσι εξαιρετικά δύσκολο να ελευθερωθούμε απ’ όλα αυτά.
Το πρόβλημα εδώ είναι ότι στο επιφανειακό επίπεδο της συνηθισμένης ζωής, καθετί πνευματικό εμφανίζεται ως παντελώς άχρηστο και χάσιμο χρόνου. Ωστόσο, από την εσωτερική οπτική, η ζωή που ζούμε δεν είναι παρά μια διαρκής ροή αισθητηριακών ψευδαισθήσεων, από τις πιο προφανείς, όπως η φήμη και η δύναμη, μέχρι τις λιγότερο ευδιάκριτες, όπως η αρρώστια και ο θάνατος.
Το τραγικό όμως είναι πως οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν σε αυτό που βλέπουν, και έτσι η ψευδαισθητική φύση της ζωής δύσκολα γίνεται αντιληπτή.
Το να απελευθερωθείς από την ψευδαίσθηση σημαίνει να διαλύσεις όλους τους περιορισμούς που δημιουργούν οι ψευδείς αντιλήψεις και να αλλάξεις πλήρως τη στάση σου. Πάνω απ’ όλα όμως, πρέπει να θέλεις να ελευθερωθείς. Και μόνο όταν αρχίσει να αναπτύσσεται μέσα μας μια αυθεντική επιθυμία για κάτι τέτοιο, θα αρχίσουμε να μαθαίνουμε πώς να μην είμαστε φιλόδοξοι στο κοσμικό επίπεδο. Μια τέτοια επιθυμία δεν είναι εύκολο να γεννηθεί, αλλά χωρίς αυτήν είναι μάταιο να περιπλανιόμαστε στο πνευματικό μονοπάτι.
Σήμερα, εκατομμύρια άνθρωποι ενδιαφέρονται για το διαλογισμό, τη γιόγκα, ή για κάποια από τις πολλές «πνευματικές» δραστηριότητες που ευρέως διαφημίζονται. Ωστόσο, αυτό το ενδιαφέρον δεν στοχεύει στην απελευθέρωση από την πλάνη, αλλά έχει να κάνει με τον διακαή μας πόθο να ξεφύγουμε από τις δυστυχισμένες, αγχώδεις ζωές μας και να ζήσουμε υγιείς και ξένοιαστοι, πράγμα που δεν αποτελεί παρά ρομαντική ψευδαίσθηση.
ΕΠΙΓΝΩΣΗ
Για να συνειδητοποιήσει κανείς αυτή την αλήθεια όμως, πρέπει να φτάσει στην πηγή του προβλήματος.
Οι περισσότεροι γνωρίζουμε πως η επιθετικότητα, η ζήλια και η περηφάνια βλάπτουν, αλλά στην πραγματικότητα όλα τα συναισθήματα προκαλούν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο προβλήματα. Και μπορεί καθένα να είναι διαφορετικό, αλλά όλα προέρχονται από την ίδια πηγή: τη διάσπαση.
Διάσπαση δεν είναι απλώς ένας θόρυβος που διακόπτει το διαλογισμό μας. Σε ένα πιο βαθύ επίπεδο, είναι κάθε συναισθηματική αντίδραση που μας βγάζει από την πορεία μας: η ελπίδα για έπαινο, ο φόβος της κατηγορίας, αλλά και πιο απλές εκδηλώσεις όπως το να είμαστε αφηρημένοι, χαμένοι στις σκέψεις μας ή αναστατωμένοι.
Μια και το βασικό μας πρόβλημα λοιπόν είναι η διάσπαση, η βασική λύση είναι η επίγνωση. Υπάρχουν άπειρες μέθοδοι για να αναπτύξει κανείς την επίγνωση, όλες όμως εμπίπτουν σε δυο κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν οι μέθοδοι που στοχεύουν να δαμάσουν το νου. Ένας δαμασμένος νους ωστόσο δεν μπορεί από μόνος του να διακρίνει την ψευδαίσθηση. Χρειάζεται επίσης να έχει την ικανότητα να διακρίνει την αλήθεια, πράγμα που γίνεται με τη δεύτερη κατηγορία μεθόδων που στοχεύουν στην οξυδέρκεια και στη διορατικότητα.
Δυστυχώς κάτι τέτοιο είναι δύσκολο, κυρίως γιατί μας λείπει ο ενθουσιασμός για μια τέτοιου είδους άσκηση και γιατί η επιθυμία μας για διάσπαση είναι μια ισχυρή συνήθεια βαθιά ριζωμένη μέσα μας.
Οι μεγάλοι δάσκαλοι του παρελθόντος πρότειναν να υπενθυμίζουμε διαρκώς στον εαυτό μας την εγγύτητα του θανάτου, τη ματαιότητα των κοσμικών μας δραστηριοτήτων και το χειρότερο όλων, ότι δεν υπάρχει τέλος στον πόνο της καθημερινής ζωής.
Κοιτάξτε απλά γύρω σας και θα δείτε πως ο κόσμος δεν σταματά ποτέ να αναπαράγει τα ίδια και τα ίδια. Το αποτέλεσμα είναι συνεχής πόνος και ανυπόφορα βάσανα. Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη, ότι το να διατηρείτε την επίγνωσή σας όσο χρόνο χρειάζεται για να πιείτε ένα φλιτζάνι τσάι, έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από χρόνια άσκησης στη γενναιοδωρία, στην πειθαρχία και στον ασκητισμό.
Ο Dzongsar Jamyang Khyentse είναι ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους δασκάλους του Βουδισμού. Από τις εκδόσεις Αρχέτυπο κυκλοφορεί το βιβλίο του Τι Σε Κάνει μη Βουδιστή, σε μετάφραση της Αριάδνης Γερούκη.
Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο ΑΒΑΤΟΝ 137.
