της Μαρίας Σταματιάδου
«Γιατί και η γυμνότητα, όταν πιστεύει κανείς στο Φως, είναι ρούχο».
ΝIKΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ
Αλήθεια, γιατί το φως να μετατρέπει τη γυμνότητα σε ρούχο; Ισχύει πράγματι αυτό; Και αν ναι, με ποια έννοια; Το ρούχο σχετίζεται με το φως και το γυμνό με το σκότος; Μήπως, κατά βάθος, συμβαίνει το αντίθετο; – αν μάλιστα το γυμνό, ως αποκαλυπτικό, βρίσκεται πιο κοντά στον πυρήνα της ύπαρξης;
Όχι, δεν θέλω να αναλύσω (ούτε φυσικά να ανατρέψω) τον μεγάλο ποιητή μας. Σκοπός μου είναι να σκεφθώ και να ερευνήσω αυτόν το μυστηριώδη και πολύπλοκο ρόλο που παίζουν τα ρούχα, όχι μόνον ως εξωτερικοί παράγοντες της ζωής μας, αλλά και ως «οδοδείκτες» μερικές φορές, στις εσωτερικές μας διαδρομές…
«Tον νυμφώνα Σου βλέπω, Σωτήρ μου, κεκοσμημένον και ένδυμα ουκ έχω, ίνα εισέλθω εν αυτώ· λάμπρυνόν μου την στολήν της ψυχής, Φωτοδότα, και σώσόν με», ψάλλει η Ορθόδοξη Εκκλησία, αναφερόμενη σε κάποιο «λαμπρό ένδυμα» και σε κάποια «στολή της ψυχής».
Πέρα από τον προφανή συμβολισμό, μπορούμε μέσα στον ψαλμό αυτόν να «δούμε» την εσωτερική σημασία του ρούχου, που η ύπαρξη και η ποιότητά του μπορούν να ανοίξουν ή να κλείσουν πόρτες, να βοηθήσουν ή να αναστείλουν την είσοδό μας σε μυστικούς νυμφώνες…
Η «ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ» ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ
Τι σημαίνει ενδύομαι; Φαινομενικά απλή ερώτηση, με απαντήσεις όμως πολλές και σύνθετες, σε πολλά επίπεδα: προσωπικό, πολιτικό, πολιτιστικό, κοινωνικό, αισθητικό, ψυχολογικό, ταξικό…
Όταν στεκόμαστε μπροστά στην ντουλάπα μας και προσπαθούμε να αποφασίσουμε τι ρούχα θα φορέσουμε, ένας χείμαρρος από συνειρμούς, πεποιθήσεις και συνήθειες κατακλύζει το μυαλό μας, που συνήθως δεν συνειδητοποιούμε. Είναι όμως αυτός ο χείμαρρος, που αποφασίζει τελικά τι ρούχα θα φορέσουμε, δηλαδή, ποια εικόνα θα επιλέξουμε να περιφέρουμε στο χώρο που θα βρεθούμε.
Η εικόνα δε αυτή, συνήθως απεικονίζει την «επιφάνεια» του εσωτερικού μας κόσμου, αυτό που θέλει εύκολα και αβίαστα να εκφραστεί, χωρίς να νοιάζεται για τον πυρήνα της ύπαρξής μας.
Πολλές φορές όμως, η επιλογή των ρούχων που θα φορέσουμε σε κάποια περίσταση είναι αυτή που όχι μόνον δεν μας εκφράζει, αλλά αντίθετα, επελέγη για να κρύψει ή να μεταμορφώσει κομμάτια της προσωπικότητάς μας, που για κάποιους λόγους δεν θέλουμε να εκφραστούν και να εκτεθούν.
Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι το ρούχο σχετίζεται με την εικόνα, με ό,τι πιο επιφανειακό, εξωτερικό και φθαρτό έχουμε στην ύπαρξή μας – εν τούτοις, πολλές φορές, διαθέτει αφ’ εαυτό, την ικανότητα να «εσωτερικοποιεί» τις εξωτερικές συμπεριφορές μας και να μας βοηθά να έρθουμε σε επαφή με επίπεδα ύπαρξης, που βρίσκονται βαθύτερα από την προσωπικότητά μας.
ΑΝΑΚΑΛΥΨΕ ΜΕ!
Θυμάστε τον (καταπληκτικό κατ’ εμέ) Βεδουίνο στην ταινία Τσάι στη Σαχάρα; Όλος ήταν τα δύο μάτια του, τα μόνα που εκτίθονταν μέσα από τα ρούχα του, τα μόνα που συγκέντρωναν όλο το συναισθηματικό φορτίο του και τον ψυχικό του κόσμο και τον εξέφραζαν προς τα έξω.
Δυο μάτια, που προκαλούσαν και φώναζαν: έλα και ανακάλυψέ με! Το εξέφραζαν μάλιστα επιτακτικά, έντονα, ειλικρινά και αδιαπραγμάτευτα! Πώς; Η απάντηση είναι προφανής, τόσο προφανής που ίσως δεν τη συνειδητοποιούμε: με τον τρόπο που ήταν ντυμένος, με την ολική κάλυψη δηλαδή του σώματός του μέσα στις συγκεκριμένες κελεμπίες που χρησιμοποιούν οι Βεδουίνοι στην έρημο.
Πρόκειται για παραδοσιακά ρούχα, που προέκυψαν από ειδικές αναγκαιότητες (προφύλαξη από το κάψιμο του ήλιου, από την αφυδάτωση κλπ.), τα οποία όμως παράλληλα διαμόρφωσαν μία στάση απέναντι στους άλλους ανθρώπους, διαμόρφωσαν έναν τρόπο τού «σχετίζεσθαι». Και αυτός ο τρόπος αποτελεί πλέον στοιχείο της ιδιοπροσωπείας τους, του ίδιου του πολιτισμού τους.
Παρόμοια αίσθηση του καλέσματος (της κλήσης, του κάλλους), μου δίνουν οι γυναίκες με παραδοσιακές ελληνικές φορεσιές, από όλα σχεδόν τα μέρη της πατρίδας μας.
Η κάλυψη του σώματος δεν φαίνεται –και δεν είναι– αποτέλεσμα κάποιας ηθικίστικης σεμνοτυφίας, αλλά μιας ιδιαίτερης αισθητικής αναγκαιότητας, που διαμορφώθηκε σε συγκεκριμένες συνθήκες, σε συγκεκριμένο πολιτισμικό φόντο.
Προσέχοντας ιδιαίτερα την κίνηση του σώματος, όπως αυτή διαγράφεται στα συγκεκριμένα ρούχα, καθώς και τις χορευτικές κινήσεις των παραδοσιακών χορών, μπορούμε να αναγνώσουμε στο «πίσω πλάνο» μια ομιλία των σωμάτων και μια ιδιαίτερη συνομιλία μεταξύ τους, η οποία δεν θα ήταν εφικτή μέσα σ’ ένα αλλογενές ντύσιμο.
ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΣ ΚΡΙΚΟΣ
Στην ελληνική Θράκη, οι πράκτορες του τουρκικού Προξενείου Κομοτηνής απαγορεύουν δια ροπάλου στους Πομάκους (κυρίως της περιοχής του Έβρου) να φορούν τις παραδοσιακές ενδυμασίες τους, στα πλαίσια της προσπάθειας του βίαιου εκτουρκισμού τους (βλ. ΑΒΑΤΟΝ 109 και Ειδική Έκδοση Μυστική Τουρκία). Η ίδια απόλυτη απαγόρευση ίσχυε και ισχύει σε όλες τις κατακτημένες από τους Τούρκους περιοχές της Μ. Ασίας.
Πέρα από τις πολιτικές προεκτάσεις αυτής της συμπεριφοράς, που δεν θα μας απασχολήσουν εδώ, μπορούμε να συνάγουμε συμπεράσματα σε πολλά επίπεδα. Το βασικότερο ίσως συμπέρασμα είναι η διατήρηση της ιστορικής συνέχειας των λαών μέσα (και) από τη φορεσιά, καθώς επίσης και η μεγάλη σημασία της συνείδησης της ιστορικής αυτής συνέχειας.
Δεν θα ήταν υπερβολή, αν λέγαμε ότι ο τρόπος ένδυσης των ανθρώπων υποδηλώνει πολλές φορές και το ποσοστό αλλοτρίωσης ή διατήρησης της ταυτότητάς τους. Οπότε, σκεφθείτε το σημερινό τρόπο ντυσίματός μας (αναφέρομαι σε αυτό που επικρατεί συνολικά, και όχι σε επιμέρους ενδυματολογικές επιλογές).
Ο σημερινός λοιπόν δυτικόφερτος τρόπος ντυσίματος βρίσκεται ακριβώς στον αντίποδα του παραδοσιακού μας: έχει εξοβελίσει εντελώς την πρόκληση της ανακάλυψης και στη θέση του εγκατέστησε την έκθεση του κορμιού με διάφορους τρόπους.
Θέλοντας να αξιολογήσω αυτήν την αλλαγή, οφείλω να πω ότι η έκθεση του σώματος δεν είναι ούτε «καλή» ούτε «κακή», από μόνη της. Η έμφαση όμως στην απόλυτα σαρκική διάσταση του σώματος, μοιραία το στερεί από την ίδια τη φυσική μαγεία του, και μακροπρόθεσμα, το αποδυναμώνει, το «στεγνώνει», στερώντας του τις εκφραστικές του ικανότητες.
Στο σημείο αυτό, θεωρώ αναγκαία μια διευκρίνιση: τα εκτεθειμένα μέσα από τα ρούχα τμήματα του σώματος δεν ταυτίζονται –ούτε καν σχετίζονται– με το γυμνό σώμα, το οποίο δεν εκτίθεται αλλά αποκαλύπτει…
