του Νικήτα Κόραλη
Έχουμε δει κατά καιρούς πολλές θεατρικές παραστάσεις οι οποίες απηχούν πνευματικές διδασκαλίες, ιερές παραδόσεις, νήματα αναζήτησης. Προκαλεί λοιπόν έκπληξη και φυσιολογική περιέργεια το θεατρικό δρώμενο που ετοιμάζει μια ομάδα ανθρώπων στη Θεσσαλονίκη, το οποίο έχει ξεκινήσει «αντίθετα», καθώς προκύπτει στην ολότητά του μέσα από μια διδασκαλία. Πρόκειται για την παράσταση Αναζητώντας το Θαυμαστό, σε σκηνοθετική επιμέλεια της Αλεξάνδρας Θεολόγου και υπεύθυνο παραγωγής τον διευθυντή του ΑΒΑΤΟΝ Στέφανο Ελμάζη. Τους συνάντησα και είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για το απαιτητικό αυτό εγχείρημα.
Ας ξεκινήσουμε με λίγα λόγια για την παράσταση.
Στέφανος Ελμάζης: Πρόκειται στην ουσία για το πολύ γνωστό βιβλίο του Πήτερ Ουσπένσκι, Αναζητώντας τον Κόσμο του Θαυμαστού. Εμείς πήραμε τα πρώτα κεφάλαια, όπου καταγράφεται η συνάντηση του Ουσπένσκι με τον Γκουρτζίεφ, ο οποίος εμφανίστηκε στη Μόσχα το 1912. Ο Ουσπένσκι έψαχνε πολλά χρόνια για τη γνώση, την πραγματική γνώση, αυτή που μπορεί να κάνει τον άνθρωπο αληθινό άνθρωπο, την οποία εντέλει βρήκε στο πρόσωπο του Γεώργιου Γκουρτζίεφ, κοντά στον οποίο μαθήτεψε για κάποια χρόνια. Αυτή την πρώτη συνάντηση του Ουσπένσκι με το δάσκαλό του, τις πρώτες συζητήσεις μεταξύ τους, τι είναι το σύστημα που φέρνει ο Γκουρτζίεφ στη Δύση, όπως αναφέρονται στο βιβλίο, προσπαθούμε να μεταφέρουμε στη σκηνή.
Πώς προέκυψε η διασκευή του βιβλίου σε θεατρικό;
Σ.Ε. Βασίστηκε σε μια ιδέα που είχα πριν λίγο καιρό. Πρωτοήρθα σε επαφή με τις ιδέες του Γκουρτζίεφ πριν τριάντα περίπου χρόνια, διαβάζοντας αυτό ακριβώς το βιβλίο. Όταν το πρωτοδιάβασα, ήταν για μένα ένα σοκ. Ήταν αυτό που έψαχνα σε όλη μου τη ζωή. Ήταν λοιπόν σα να έμεινε μέσα μου ένα «χρέος» απέναντι στο βιβλίο, στον Ουσπένσκι… Έτσι, κάποια στιγμή, πριν μήνες, ξεπήδησε η ιδέα να ζωντανέψουμε ένα μέρος του βιβλίου. Πήραμε τα πρώτα κεφάλαια, επιλέξαμε τα κείμενα, κάναμε ορισμένες ελάχιστες αλλαγές ώστε να είναι λειτουργικό το κείμενο για μια θεατρική παρουσίαση, και έτσι προέκυψε το σενάριο του έργου.
Αλεξάνδρα Θεολόγου: Έχουμε ουσιαστικά μια αφήγηση, στην οποία ο Ουσπένσκι μοιράζεται τις αναμνήσεις του, τα ερωτήματά του. Δεν έχει γίνει το πείραγμα που συνήθως γίνεται στις διασκευές. Ο ήρωας είναι ένας. Τον βλέπουμε μέσα από πολλά πρόσωπα, αλλά είναι πάντα ο Ουσπένσκι που αφηγείται την αναζήτησή του και τη συνάντησή του με μια μεγάλη διδασκαλία.
Μεγάλη Πρόκληση!
Α. Θ.: Ναι, το να μεταφέρεις ουσιαστικά την πνευματική αναζήτηση ενός ανθρώπου επί σκηνής είναι πρόκληση.
Σ. Ε.: Στην πραγματικότητα βλέπει κανείς να ξεδιπλώνεται μπροστά του το αρχέτυπο του αναζητητή στο πρόσωπο του Ουσπένσκι, που στην παράσταση το αποτυπώνουν επτά άνθρωποι, οι οποίοι δεν είναι επαγγελματίες ηθοποιοί, αλλά άνθρωποι που ασκούνται εδώ και χρόνια στην Εργασία του Γκουρτζίεφ. Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα!
Πράγματι, ακούγεται πολύ ενδιαφέρον: έχεις άτομα που ναι μεν δεν είναι επαγγελματίες ηθοποιοί, αλλά από την άλλη έχουν βιώσει κάποιες από τις εμπειρίες που αναπαριστούν. Πόσο διαφορετικό είναι αυτό από την πιο κλασική εμπειρία του θεάτρου;
Α.Θ.: Εκ πρώτης, είναι ιδανική η συνθήκη αλλά ταυτόχρονα και δύσκολη θεατρικά. Υπάρχουν απαιτήσεις στη σκηνή, στη φωνή, στο σώμα, στην κίνηση και λοιπά, για τα οποία οι επαγγελματίες ηθοποιοί είναι πολύ προετοιμασμένοι και διαφορετικά. Από την άλλη υπάρχει η εσωτερικότητα και η παρατήρηση. Σε έναν ηθοποιό ζητάς να είναι σε επαφή με την εσωτερική ζωή του ήρωα που ερμηνεύει. Αυτό είναι βασικό μέρος της Εργασίας και οι άνθρωποι εδώ το έχουν. Μένει να το παραστήσουν και να το επικοινωνήσουν προς τα έξω.
Σ.Ε.: Όταν πρωτοείχα την ιδέα, κατάλαβα πως το εγχείρημα θα ήταν πολύ λεπτό και δύσκολο, οπότε αναρωτήθηκα ποιος θα μπορούσε να αναλάβει τη σκηνοθετική επιμέλεια. Γνωρίζω την Αλεξάνδρα εδώ και χρόνια, είναι σκηνοθέτης, οπότε η σκέψη μου πήγε αμέσως σε κείνη. Συναντηθήκαμε, της εξήγησα την ιδέα, στην αρχή έπεσε λίγο από τα σύννεφα (γέλια!), αλλά ευτυχώς συμφώνησε και τώρα το φέρνει σε πέρας, γι’ αυτό θα ήθελα από καρδιάς να την ευχαριστήσω και δημόσια για τη συνεισφορά της.
Α.Θ.: Για εμένα είναι πολύ μεγάλος ο ρόλος του Στέφανου, επειδή στο χώρο μας έχουμε μια τάση να χάνουμε το μέτρο με εντυπωσιασμούς, με πειραματισμούς που καλώς γίνονται, αλλά όταν έχεις το μέγεθος μιας εσωτερικής διδασκαλίας χρειάζεται μια ιδιαίτερη προσοχή. Ο Στέφανος βοηθά να κρατηθεί αυτό, η προσοχή στην προσέγγισή της, το μέτρο και η ποιότητά της.
Σ.Ε.: Πρέπει να προσθέσω πως αυτό που θέλουμε να βγάλουμε προς τα έξω όλοι όσοι συμμετέχουμε στο εγχείρημα, είναι το μέγεθος και η ποιότητα της ουσιαστικής Αναζήτησης. Γι’ αυτό και στην αρχή σκεφτήκαμε να δώσουμε τον τίτλο Το Αρχέτυπο της Αναζήτησης, όμως στη συνέχεια αποφασίσαμε να διατηρήσουμε τον τίτλο του βιβλίου, Αναζητώντας το Θαυμαστό, που στην Ελλάδα μεταφράστηκε Αναζητώντας τον Κόσμο του Θαυμαστού. Αυτό λοιπόν που θα παρακολουθήσει ο θεατής είναι η αναζήτηση ενός ανθρώπου και η συνάντησή του με το Θαυμαστό, με τον Γκουρτζίεφ…
Παρουσιάζεται επί σκηνής η συνάντηση;
Α.Θ.: Παρουσιάζεται! Χρειάζεται φυσικά ιδιαίτερη προσοχή γιατί η μορφή του Γκουρτζίεφ και τέτοιων δασκάλων έχει ένα εύρος που μπορείς να το ζήσεις μόνο ερχόμενος σε επαφή με την παρουσία τους. Το να το παρουσιάσεις στη σκηνή, μέσα από έναν ηθοποιό, ενέχει κινδύνους. Έτσι επιλέξαμε να παρουσιάσουμε αποπροσωποποιημένη, με ένα συμβολικό τρόπο, τη μορφή του Γκουρτζίεφ. Έχουμε λοιπόν τον αφηγητή Ουσπένσκι, που στους διαλόγους του με τον Γκουρτζίεφ είναι ο ίδιος που «μεταφέρει» τα λόγια του.
Σ.Ε.: Ουσιαστικά ο κόσμος βλέπει τον Ουσπένσκι να αναζητάει ένα δρόμο που θα τον οδηγήσει στο Θαυμαστό. Μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες, μέσα από διάφορες συγκυρίες, εντέλει βρίσκει τη «δίοδο» στη Μόσχα, όπου και συναντάει τον Γκουρτζίεφ. Στη συνέχεια, μέσα από τις συζητήσεις των δυο τους, παρουσιάζονται τα βασικά θέματα της διδασκαλίας του Γκουρτζίεφ που αφορούν στην εσωτερική ανάπτυξη του ανθρώπου.
Το να παρουσιάσεις μια εσωτερική διδασκαλία σε μια παράσταση, ακούγεται εξαιρετικά δύσκολο.
Σ.Ε.: Φυσικά δεν είναι όλη η διδασκαλία. Είναι οι πρώτες ερωτήσεις που θα έκανε κανείς, αυτές κάνει και ο Ουσπένσκι, και ο Γκουρτζίεφ του απαντά –αλλά πάντα στις απαντήσεις του υπάρχει πολύ περισσότερη «τροφή» από αυτήν που αρχικά ζητάει και αντιλαμβάνεται ο μαθητής του.
Υπάρχουν εδώ κοινά στοιχεία ανάμεσα στη δουλειά μιας θεατρικής ομάδας και στην εσωτερική εργασία μιας ομάδας;
Α.Θ.: Θα έλεγα πως αφετηρία και στα δυο είναι ο άνθρωπος και τα αγωνιώδη ερωτήματά του. Ακολουθεί το ποια είναι αυτά τα ερωτήματα, τι ψάχνεις, τι είναι αυτό που έχεις ανάγκη να ειπωθεί, ποιος είναι ο στόχος, πού κοιτάζεις, πού στρέφεσαι. Βέβαια στο θέατρο πολλές φορές επινοείς πράγματα από το φαντασιακό σου, ενώ σε μια ομάδα πρέπει να έχεις βιώσει και επιβεβαιώσει μέσα από την εμπειρία σου τα παραπάνω. Υπάρχουν πολλοί δρόμοι. Στη δική μας την περίπτωση είμαστε όλοι μαζί και διαβάζουμε το κείμενο, και ορισμένες στιγμές ξαφνικά κάτι φωτίζεται, και σε βγάζει από τη «δυσκολία» ή σε ξαναβάζει… Τόσο το κείμενο όσο και ο Γκουρτζίεφ εστιάζουν πολύ στη σημασία της ομάδας. Εδώ καταργείται η έννοια του ενός και μπαίνει μπροστά αυτή η τριβή. Και το θέατρο άλλωστε είναι μια τριβή. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, κάτι «καθαρίζει», κάτι φωτίζεται, κάτι «αναγνωρίζεται».
Το κείμενο “Αναζητώντας το Θαυμαστό” πρωτοδημοσιεύτηκε στο ΑΒΑΤΟΝ Νο 136.
{socialsharebuttons}
