της Χαράς Αστεριάδου
Μπορεί το κίνημα των Αγανακτισμένων να μην κράτησε πολύ, το συναίσθημα όμως που εξέφρασαν παραμένει κυρίαρχο στην ελληνική κοινωνία. Γιατί ποιος μπορεί να πει ότι δεν νιώθει εξοργισμένος με όσα συμβαίνουν γύρω μας, με όσα υποχρεωνόμαστε δια της βίας να κάνουμε, εξυπηρετώντας αλλότρια συμφέροντα; Βέβαια, ο θυμός δεν εμφανίστηκε με την κρίση. Διαχρονικά, είναι ένα από τα πλέον διαδεδομένα και οικεία συναισθήματα. Όλοι μπορούμε να ανακαλέσουμε αδικίες, προσβολές και προδοσίες που μας εξόργισαν και που ίσως ακόμα δεν έχουμε συγχωρέσει. Είναι γεγονός ότι ο θυμός γεννιέται πολύ εύκολα, καταλαγιάζει όμως με εξαιρετική δυσκολία. Κλασικό και διαχρονικό παράδειγμα ο Αχιλλέας, που στην Ιλιάδα εξοργίζεται με τη μοιρασιά των αιχμαλώτων και παραμένει θυμωμένος και αμέτοχος στη μάχη, ενώ την ίδια στιγμή ο στρατός των Ελλήνων κατατροπώνεται. Κι όμως, σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, ο θυμός μας δεν μπορεί να κρατήσει πάνω από 15 δευτερόλεπτα! Φαίνεται παράδοξο αλλά είναι αληθινό: το συναίσθημα της οργής γεννιέται, ξεσπάει και χάνεται μέσα σε πολύ λιγότερο από ένα λεπτό. Αν αμφιβάλλετε, η γνωστή ψυχολόγος Elizabeth Kubler-Ross μας παροτρύνει να δούμε πόσο κρατάει η θυμωμένη έκρηξη ενός μικρού παιδιού, αρκεί να αφεθεί ανενόχλητο να την εκφράσει. Πώς λοιπόν εμείς καταφέρνουμε και μένουμε θυμωμένοι για ώρες, μήνες, ακόμα και χρόνια; Και, το πιο σημαντικό, πώς μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτό το τόσο αρνητικό και ψυχοφθόρο συναίσθημα;
Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ
Από μικροί διδασκόμαστε από τους μεγαλύτερους πως «τα καλά παιδιά δεν θυμώνουν», για να διαπιστώσουμε πολύ γρήγορα με έκπληξη πως οι μεγάλοι που μας το λένε αυτό, οι γονείς και οι δάσκαλοί μας, θυμώνουν! Έτσι, από μικρή ηλικία αντιλαμβανόμαστε στην πράξη, ότι να μη θυμώνουμε είναι μια λέξη. Ακόμη και όσοι από φυσικού μας δεν αγαπάμε τις συγκρούσεις, εσωτερικά καταπιέζουμε την οργή μας μετατρέποντάς την τελικά σε ανεπίλυτες εσωτερικές συγκρούσεις, στο σκοτεινό εαυτό που περιέγραψε ο Γιουνγκ. Δεν είναι όμως μόνο οι δάσκαλοι και οι γονείς που μας λένε ότι είναι καλό να μη θυμώνουμε. Όλες οι πνευματικές παραδόσεις και οι θρησκείες του κόσμου μας παροτρύνουν να μην οργιζόμαστε.Οι παροτρύνσεις αυτές όμως δεν είναι απλά κανόνες καλής ή πολιτισμένης συμπεριφοράς, όπως συνήθως εκλαμβάνονται, αλλά «σημεία» στο χάρτη που δείχνει το δρόμο για την ανθρώπινη ολοκλήρωση και τη φώτιση. Όσοι προσπάθησαν απλώς να μιμηθούν τέτοια ολοκληρωμένα όντα, για παράδειγμα τον Ιησού ή τον Βούδα, κατέληξαν στην ψυχασθένεια. Το θέμα λοιπόν δεν είναι να «προσπαθούμε» να μην θυμώνουμε επειδή έτσι πρέπει, να δείχνουμε ήρεμοι και μέσα μας να βράζουμε, ή να προσπαθούμε να συμπεριφερόμαστε σύμφωνα με κάποιο πρότυπο. Το ζήτημα είναι να αντιληφθούμε κάποια στιγμή ότι ο θυμός, όπως και άλλα καταστροφικά συναισθήματα, μας φυλακίζει, μας στραγγίζει από ενέργεια και ταυτόχρονα από ανθρωπιά, μας αποκόβει από καθετί αληθινό και ζωντανό μέσα μας. Και επίσης να αντιληφθούμε, ότι το «παιχνίδι» δεν παίζεται έξω αλλά στον εσωτερικό μας κόσμο.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΗΜΑ
Για να υπάρξει λοιπόν μια ουσιαστική αντιμετώπιση του θυμού, χρειάζεται πρώτα απ’ όλα να τον γνωρίσουμε. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν στρέψουμε την προσοχή μας στον εαυτό μας, εκεί που ο θυμός μας γεννιέται και εκδηλώνεται, κοιτώντας κατάματα αυτό που συμβαίνει. Το πρώτο συνεπώς βήμα δεν είναι να καταπιέσουμε το θυμό μας, αλλά να τον παρατηρήσουμε τη στιγμή που εκδηλώνεται και πάει να φουντώσει – πράγμα βέβαια καθόλου, μα καθόλου εύκολο.Αν το καταφέρουμε –ίσως κάποια στιγμή που θα είμαστε αρκετά εστιασμένοι στον εαυτό μας– τότε αυτό που θα δούμε θα μας εκπλήξει: ο θυμός, στην ουσία, είναι κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που έχουμε στο μυαλό μας. Είναι καθαρή ενέργεια! Μόνο που στη συνηθισμένη κατάστασή μας δεν το βλέπουμε καθόλου. Αυτό που βλέπουμε είναι οι εκδηλώσεις αυτής της ενέργειας, εξ ου και η ποικιλία των λέξεων που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τις θυμωμένες συμπεριφορές μας. Άλλοι ξεσπάνε, άλλοι προσπαθούν να συγκρατηθούν, άλλοι μεταμφιέζουν το θυμό τους σε κάτι εντελώς διαφορετικό, όπως κατάθλιψη ή αποστασιοποίηση. Κάποιοι στρέφουν το θυμό τους στον εαυτό τους, άλλοι δεν μπορούν να εξηγήσουν καν τι ακριβώς τους έχει εκνευρίσει, ενώ συχνά ο θυμός βρίσκει διέξοδο σε υλικά αντικείμενα, όπως ποτήρια και πιάτα που σπάμε, βιβλία, γυαλιά, κινητά που πετάμε από τα νεύρα μας κλπ. Το ενδιαφέρον τώρα είναι ότι όλη αυτή η γκάμα αντιδράσεων ενυπάρχει στον καθένα μας και εκδηλώνεται ανάλογα με τις εξωτερικές συνθήκες και το ποια «κουμπιά» μας οι άλλοι πατάνε…
ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΗΜΑ
Για να μπορέσουμε να βοηθηθούμε στην παρατήρηση του θυμού μας, ένα δεύτερο βήμα είναι να ανακαλύψουμε πώς ακριβώς οργιζόμαστε. Ποιες συγκεκριμένες συνθήκες, καταστάσεις, άνθρωποι, πυροδοτούν το θυμό μας. Όπως όλα τα συναισθήματα, ο θυμός μας έχει αιτία και συγκεκριμένο αντικείμενο. Η αιτία μπορεί να είναι για παράδειγμα ότι απολύθηκα και αντικείμενο ο εργοδότης μου που με απέλυσε. Το να γνωρίσω το θυμό μου, σημαίνει πως αφήνω στην άκρη την αιτία και το αντικείμενο, και μαζί όλες τις ιστορίες που έχω συνδέσει με αυτά, και επικεντρώνομαι στον ίδιο το θυμό. Προκειμένου να τον γνωρίσω καλά, πρέπει να μην επιχειρήσω να τον κρίνω, αλλά να τον προσεγγίσω με συμπόνια και περιέργεια. Αν απλά καταπιέσω τα νεύρα μου ή αντίθετα ξεσπάσω, δεν θα γνωρίσω ποτέ το θυμό μου σε βάθος. Όταν αφήνω τα νεύρα μου ελεύθερα, ο θυμός γίνεται φωτιά που με καίει, οπότε το μόνο που ζητάω είναι πώς να τον ξεφορτωθώ, συνήθως παίρνοντας εκδίκηση και ξεσπώντας σε αυτόν που με νευρίασε. Η διαδικασία της παρατήρησης, όπως είπαμε, δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, γι’ αυτό και η πρώτη μας αντίδραση είναι να κατηγορήσουμε το αντικείμενο του θυμού μας. Αυτές οι κατηγορίες όμως είναι που εξελίσσονται σε ολόκληρες νοητικές κατασκευές, κάνοντας το θυμό μας να έχει μεγάλη διάρκεια. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει άνθρωπος που να μη νιώθει θυμό όπως δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν θα ωφεληθεί αν εξετάσει το συναίσθημα αυτό με ψυχραιμία. Ο σπουδαίος Βουδιστής δάσκαλος Thich Nhat Hanh λέει τα εξής για τη διαδικασία της παρατήρησης:
Φέρσου στο θυμό σου με τρυφερότητα και σεβασμό, γιατί δεν είναι άλλος παρά εσύ ο ίδιος. Μην τον καταπιέζεις, απλά να έχεις επίγνωσή του. Η επίγνωση είναι σαν τον ήλιο: όταν φωτίζει τα πράγματα, αυτά μεταμορφώνονται. Αν έχεις επίγνωση ότι είσαι θυμωμένος, ο θυμός σου μεταμορφώνεται. Το να χειρίζεσαι το θυμό σου με επίγνωση, είναι σαν να παίρνεις από το χέρι το μικρό σου αδελφό.
